Người nghỉ hưu đối mặt nguy cơ vô gia cư khi chi phí thuê nhà tăng cao

Có một cuộc khủng hoảng đang âm thầm diễn ra, ít được chú ý nhưng lại tác động sâu sắc đến cuộc sống của hàng triệu người cao tuổi: đó là khi tiền lương hưu và các khoản trợ cấp không còn đủ để trang trải chi phí thuê nhà ngày càng đắt đỏ.

Đây là một "khủng hoảng thầm lặng" đẩy nhiều người, sau cả đời cống hiến vào cảnh nghèo đói và bất an ở tuổi xế chiều. Câu chuyện tại Úc cung cấp những bài học đắt giá về thực trạng này. Những số liệu đáng báo động về tỷ lệ người nghỉ hưu thuê nhà rơi vào nghèo khó và nguy cơ vô gia cư gia tăng tại đây cho thấy một vấn đề hệ thống cần được mổ xẻ và giải quyết khẩn cấp, không chỉ riêng ở Úc mà còn ở nhiều quốc gia khác đối mặt với bài toán tương tự.

Đi sâu vào thực trạng tại Úc qua báo cáo của Viện Grattan.

Để làm rõ hơn bức tranh đáng lo ngại này tại Úc, một báo cáo chuyên sâu từ Viện Grattan đã đưa ra những con số biết nói. Phát hiện cốt lõi là hai phần ba người Úc đã nghỉ hưu đang thuê nhà trên thị trường tư nhân hiện phải sống trong cảnh nghèo đói, một tỷ lệ đáng báo động và có xu hướng ngày càng trầm trọng hơn.

Trọng tâm của vấn đề, theo báo cáo "Thuê nhà khi nghỉ hưu: Tại sao Trợ cấp Thuê nhà cần phải tăng?", nằm ở sự thiếu hụt của Trợ cấp Thuê nhà Liên bang (Commonwealth Rent Assistance). Khoản trợ cấp này, vốn được thiết kế để hỗ trợ những người nghỉ hưu thuê nhà có thu nhập thấp trang trải chi phí nhà ở bên cạnh Lương hưu Tuổi già (Age Pension), giờ đây không còn theo kịp tốc độ tăng giá của thị trường.

Trợ cấp Thuê nhà Liên bang (Commonwealth Rent Assistance - CRA) là một khoản thanh toán bổ sung, không chịu thuế từ Chính phủ Liên bang Úc, được quản lý bởi Services Australia (thường được biết đến qua tên gọi Centrelink). Mục đích chính của CRA là giúp đỡ những người và gia đình có thu nhập thấp đang phải trả tiền thuê nhà để trang trải một phần chi phí này.

Những điểm quan trọng cần biết về CRA:

- Không phải là trợ cấp độc lập: Đây không phải là một khoản thanh toán mà bạn có thể nộp đơn xin riêng lẻ. Thay vào đó, nó được trả cho những người đã đủ điều kiện và đang nhận một số khoản thanh toán khác từ Centrelink, ví dụ như: Lương hưu Tuổi già (Age Pension); Trợ cấp Thất nghiệp (JobSeeker Payment); Trợ cấp Nuôi con (Parenting Payment); Trợ cấp Khuyết tật (Disability Support Pension); Phúc lợi Thuế Gia đình Phần A (Family Tax Benefit Part A); Và một số trợ cấp khác.

- Điều kiện về thuê nhà: Để nhận CRA, ngoài việc nhận một khoản thanh toán đủ điều kiện, bạn còn phải: Trả tiền thuê nhà cho chỗ ở của mình (có thể là thuê tư nhân, nhà ở cộng đồng, nhà trọ, nhà nghỉ hưu, v.v., nhưng thường không áp dụng cho người sở hữu nhà hoặc thuê nhà của cơ quan quản lý nhà ở tiểu bang/lãnh thổ); Số tiền thuê bạn trả phải vượt quá một mức tối thiểu nhất định (minimum rent threshold). CRA chỉ bắt đầu được tính khi tiền thuê của bạn cao hơn ngưỡng này.

- Cách tính: Số tiền CRA bạn nhận được phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm: Số tiền thuê nhà bạn thực trả; Tình trạng gia đình của bạn (ví dụ: độc thân, cặp đôi, có con phụ thuộc hay không); Thu nhập của bạn; Cứ mỗi đô la tiền thuê bạn trả trên mức tối thiểu, bạn sẽ nhận lại một phần (ví dụ: 75 cents cho mỗi đô la, cho đến khi đạt mức tối đa).

- Có mức trần (Maximum Rate): Có một số tiền tối đa bạn có thể nhận được cho CRA, số tiền này thay đổi tùy theo hoàn cảnh gia đình và được điều chỉnh định kỳ (thường là vào tháng 3 và tháng 9 hàng năm).

- Cách nhận: Nếu bạn đủ điều kiện, CRA thường sẽ được tự động cộng vào khoản thanh toán chính mà bạn nhận từ Centrelink. Bạn không cần phải nộp đơn riêng cho CRA, nhưng bạn cần đảm bảo thông tin về tiền thuê nhà của bạn với Centrelink luôn được cập nhật.

Như đã đề cập trong bài viết, một trong những vấn đề chính được nêu ra là mức trợ cấp tối đa của CRA có thể không đủ để bù đắp chi phí thuê nhà thực tế đang tăng cao, đặc biệt là ở các thành phố lớn của Úc, dẫn đến khó khăn cho những người nghỉ hưu và các nhóm thu nhập thấp khác phải thuê nhà. Tóm lại, CRA là một công cụ hỗ trợ tài chính quan trọng của chính phủ Úc nhằm giảm bớt gánh nặng tiền thuê nhà cho những người dễ bị tổn thương nhất trong xã hội.

Bằng chứng cho sự thiếu hụt này rất rõ ràng:

- Khả năng tiếp cận nhà ở thấp: Báo cáo chỉ ra rằng một người nghỉ hưu độc thân chỉ dựa vào hỗ trợ thu nhập hiện tại chỉ đủ khả năng thuê được vỏn vẹn 4% số căn hộ một phòng ngủ tại Sydney, 13% tại Brisbane và 14% tại Melbourne. Những con số này cho thấy phần lớn thị trường nhà cho thuê nằm ngoài tầm với của họ.

- Giá thuê tăng nhanh hơn trợ cấp: Tình hình càng nan giải khi nhìn vào tốc độ tăng giá. "Kể từ năm 2001, tiền thuê nhà mà những người nhận Trợ cấp Thuê nhà phải trả đã tăng nhanh gần gấp 1,5 lần so với mức tăng của chính khoản trợ cấp này", báo cáo phân tích. Điều này tạo ra một khoảng cách ngày càng lớn giữa chi phí thực tế và mức hỗ trợ nhận được.

Hậu quả nhãn tiền: Nghèo đói và nguy cơ vô gia cư.

Hệ quả trực tiếp của sự thiếu hụt trợ cấp và giá thuê leo thang là rất nhiều người nghỉ hưu thuê nhà không thể trang trải chi phí sinh hoạt cơ bản sau khi đã trả tiền thuê. Báo cáo nhấn mạnh: "Rất ít người nghỉ hưu thuê nhà có thể vừa trả tiền thuê, vừa đảm bảo các chi phí sinh hoạt thiết yếu khác."

Tình trạng này đẩy họ vào cảnh nghèo đói và làm gia tăng nguy cơ mất nhà ở. "Đáng báo động hơn, số người Úc lớn tuổi rơi vào tình trạng vô gia cư đang gia tăng. Nếu không có những giải pháp quyết liệt, con số này sẽ còn tiếp tục tăng trong tương lai".

Trước thực trạng đáng báo động này, ông Brendan Coates, tác giả chính của báo cáo và Giám đốc Chương trình An ninh Kinh tế và Nhà ở tại Viện Grattan, khẳng định: "Thực trạng này phản ánh việc Úc chưa hỗ trợ đầy đủ cho bộ phận lớn người dân phải thuê nhà". Ông tin rằng giải pháp cấp bách là phải hành động từ phía chính sách: "Chỉ có việc tăng cường đáng kể Trợ cấp Thuê nhà mới có thể đảm bảo mọi người dân Úc có được một tuổi già an toàn và xứng đáng".

Do đó, Viện Grattan đã đưa ra đề xuất cụ thể:

- Tăng mức trần Trợ cấp Thuê nhà: Tăng thêm 50% cho người độc thân và 40% cho các cặp đôi.

- Thay đổi cơ chế điều chỉnh: Trợ cấp cần được điều chỉnh theo mức tăng tiền thuê thực tế của nhóm 25% nhà rẻ nhất tại các thành phố lớn, thay vì chỉ theo chỉ số lạm phát chung (CPI) vốn không phản ánh đúng tốc độ tăng giá thuê nhà.

Mục tiêu của đề xuất này là đảm bảo khả năng chi trả thực tế. Báo cáo ước tính: "Việc điều chỉnh này sẽ giúp người nghỉ hưu độc thân có khả năng chi trả khoảng $350 đô la Úc/tuần cho tiền thuê – đủ để tiếp cận 25% phân khúc nhà một phòng ngủ rẻ nhất", và "các cặp đôi đã nghỉ hưu có thể chi trả $390 đô la Úc/tuần, đủ cho 25% nhà một hoặc hai phòng ngủ giá thấp nhất".

Để hiện thực hóa đề xuất tăng trợ cấp này, báo cáo cũng chỉ ra các nguồn lực tiềm năng, bao gồm việc thắt chặt ưu đãi thuế hưu bổng (superannuation tax breaks), hạn chế khấu trừ lãi vay đầu tư BĐS (negative gearing), giảm chiết khấu thuế lãi vốn (capital gains tax discount), hoặc xem xét lại cách tính giá trị nhà ở trong bài kiểm tra tài sản hưởng Lương hưu Tuổi già (Age Pension assets test).

Sự khác biệt rõ rệt: Gánh nặng dồn lên vai người thuê nhà tư nhân.

Một khía cạnh quan trọng khác được báo cáo làm nổi bật là sự chênh lệch rất lớn về mức độ khó khăn tài chính giữa các nhóm người nghỉ hưu. Trong khi chỉ khoảng 11% chủ nhà đã nghỉ hưu sống trong cảnh nghèo thu nhập (sau khi trừ chi phí nhà ở), con số này vọt lên tới 67% đối với những người phải thuê nhà trên thị trường tư nhân.

Tỷ lệ này còn tồi tệ hơn đối với những người sống độc thân thuê nhà tư nhân, lên đến 74% ở nam giới và 78% ở phụ nữ. Báo cáo cũng chỉ ra rằng mức độ nghèo đói của nhóm này sâu sắc hơn nhiều so với những người may mắn được sống trong nhà ở công cộng.

Cụ thể, người nghỉ hưu độc thân thuê nhà tư nhân trung bình có thu nhập thấp hơn $125 đô la Úc/tuần so với chuẩn nghèo tương đối, gấp hơn 4 lần so với mức thiếu hụt $29 đô la Úc/tuần của người thuê nhà công cộng cùng độ tuổi. "Khoảng cách khắc nghiệt này", báo cáo kết luận, "đồng nghĩa với việc nhiều người nghỉ hưu đang phải vật lộn từng ngày để đảm bảo bữa ăn".

Những phát hiện này không chỉ là vấn đề của riêng nước Úc. Bà Georgina Harrisson, Giám đốc điều hành của Amplify, nhận xét: "Những phát hiện của Viện Grattan đã làm sáng tỏ những thách thức cùng cực mà người thuê nhà lớn tuổi tại Úc đang phải đối mặt". Bà nhấn mạnh rằng đề xuất cải cách là nỗ lực cần thiết "để đảm bảo rằng thế hệ cha mẹ, ông bà chúng ta không phải rơi vào hoàn cảnh khó khăn như vậy sau cả cuộc đời cống hiến".

Cuối cùng, câu chuyện ở Úc đặt ra một vấn đề mang tính toàn cầu: Các quốc gia cần có những cuộc thảo luận nghiêm túc về mục tiêu dài hạn của hệ thống nhà ở và trách nhiệm đảm bảo an sinh cho người cao tuổi trong bối cảnh chi phí sinh hoạt ngày càng tăng. Chính vì vậy, Amplify hoan nghênh việc Viện Grattan đưa đề xuất này ra thảo luận rộng rãi, coi đó là bước khởi đầu quan trọng cho những thay đổi cần thiết.