Tương lai ngành công nghệ dược phẩm Việt Nam rộng mở hay đối mặt thách thức

Ngành công nghệ dược phẩm Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ quan trọng: một bên là cánh cửa rộng mở với tiềm năng phát triển vượt bậc, một bên là những thách thức nội tại và áp lực cạnh tranh toàn cầu. Trong bối cảnh nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng tăng, cùng với sự chuyển dịch công nghệ mạnh mẽ trên thế giới, câu hỏi đặt ra là: liệu Việt Nam có thể tận dụng cơ hội để bứt phá, hay sẽ bị bỏ lại phía sau bởi những rào cản về năng lực, chính sách và đầu tư?

Trong khi đó, ngành dược phẩm toàn cầu đang ở trong một kỷ nguyên chuyển đổi mang tính cách mạng, được thúc đẩy bởi những đột phá công nghệ chưa từng có. "Công nghệ Dược phẩm" (Pharmaceutical Technology), một thuật ngữ từng chỉ giới hạn trong các phòng thí nghiệm và nhà máy, nay đã vươn lên trở thành động lực cốt lõi, định hình tương lai của sức khỏe con người và cấu trúc lại toàn bộ chuỗi giá trị y tế. Từ những phân tử được thiết kế bởi trí tuệ nhân tạo đến các liệu pháp sinh học "may đo" cho từng cá thể, công nghệ đang viết lại những quy tắc đã tồn tại hàng thế kỷ.

Tương lai của ngành không chỉ nằm ở việc tạo ra các loại thuốc mới, mà còn ở cách chúng được phát triển, sản xuất, phân phối và cá nhân hóa cho từng bệnh nhân. Các quốc gia đang đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng công nghệ dược, từ hệ thống sản xuất theo tiêu chuẩn GMP thế hệ mới, đến các nền tảng dữ liệu lâm sàng phục vụ cho việc tối ưu hóa quy trình thử nghiệm và cấp phép. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh ngày càng gay gắt, việc nắm bắt xu hướng công nghệ không chỉ là lợi thế mà còn là điều kiện sống còn để ngành dược phẩm duy trì tốc độ đổi mới, đảm bảo chất lượng và đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của thị trường.

Nghiên cứu này tại VNLibs.com không chỉ là một bản tổng hợp thông tin. Đây là một báo cáo phân tích chiến lược, đa chiều, nhằm cung cấp một la bàn định hướng cho độc giả. Dù bạn là sinh viên đang tìm kiếm con đường sự nghiệp, một chuyên gia trong ngành, một nhà đầu tư, nhà hoạch định chính sách, hay một lãnh đạo doanh nghiệp, tài liệu này sẽ trang bị cho bạn một cái nhìn toàn cảnh và sâu sắc. Bằng cách kết nối các chấm điểm giữa khoa học, công nghệ, kinh tế và chính sách, báo cáo này hướng tới việc trở thành tài liệu tham khảo cuối cùng, đáng tin cậy nhất về Công nghệ Dược phẩm, giúp độc giả không chỉ hiểu "cái gì" đang diễn ra, mà còn hiểu "tại sao" và "sẽ đi về đâu".

Phần 1: Giải mã công nghệ dược phẩm từ cấu trúc phân tử đến tay bệnh nhân.

Để hiểu được những cuộc cách mạng đang diễn ra, trước hết cần phải xây dựng một nền tảng kiến thức vững chắc về bản chất của công nghệ dược phẩm. Lĩnh vực này không đơn thuần là sản xuất thuốc, mà là một ngành khoa học và kỹ thuật phức tạp, là cầu nối tối quan trọng giữa khám phá trong phòng thí nghiệm và hiệu quả điều trị thực tế trên bệnh nhân.

1.1. Định nghĩa toàn diện công nghệ dược phẩm là gì?

Trên bình diện quốc tế, công nghệ dược phẩm được định nghĩa là một lĩnh vực khoa học ứng dụng, tập trung vào quá trình biến một hoạt chất hóa học mới (New Chemical Entity - NCE) hoặc một loại thuốc cũ thành một sản phẩm thuốc hoàn chỉnh, có thể sử dụng an toàn và hiệu quả cho bệnh nhân. Nó thường được gọi là "khoa học về thiết kế dạng bào chế" (the science of dosage form design). Nhiệm vụ cốt lõi của nó bao gồm việc thiết kế, bào chế, sản xuất công nghiệp và kiểm nghiệm các dạng thuốc khác nhau, sử dụng các hoạt chất và tá dược (thành phần phụ) có nguồn gốc tự nhiên, tổng hợp hoặc bán tổng hợp.

Bản chất của công nghệ dược phẩm nằm ở việc giải quyết một bài toán then chốt: nhiều hợp chất có đặc tính dược lý mạnh mẽ nhưng lại không thể tự phát huy tác dụng nếu đưa trực tiếp vào cơ thể. Chúng có thể không tan, dễ bị phân hủy bởi acid dạ dày, hoặc không thể đi đến đúng vị trí cần tác động. Công nghệ dược phẩm chính là lĩnh vực nghiên cứu các phương pháp và kỹ thuật để bào chế hoạt chất tinh khiết thành một dạng liều dùng thích hợp (viên nén, viên nang, thuốc tiêm, kem bôi...), đảm bảo thuốc được giải phóng, hấp thu, phân bố và phát huy tác dụng tại vị trí mong muốn, đồng thời giảm thiểu tác dụng phụ.

Tại Việt Nam, dưới góc độ pháp lý và quản lý, khái niệm này được cụ thể hóa trong các hoạt động thực tiễn như "chuyển giao công nghệ dược phẩm". Theo Thông tư 16/2023/TT-BYT, đây là việc chuyển nhượng quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng một phần hoặc toàn bộ công nghệ sản xuất thuốc, cho phép bên nhận thực hiện một hoặc nhiều công đoạn sản xuất. Định nghĩa này cho thấy sự tập trung của nhà quản lý vào khía cạnh sản xuất, thương mại hóa và đảm bảo chất lượng trong quá trình lưu thông công nghệ, vốn là một phần quan trọng trong vòng đời của một sản phẩm dược.

Như vậy, có thể thấy công nghệ dược phẩm là một lĩnh vực đa diện, tồn tại ở giao điểm của khoa học, kỹ thuật và pháp lý. Nó không chỉ là khoa học về phân tử mà còn là kỹ thuật về quy trình và nghệ thuật về bào chế, đảm bảo rằng những phát minh khoa học vĩ đại nhất có thể trở thành những liệu pháp chữa bệnh hữu hiệu trong thực tế.

1.2. Các lĩnh vực cốt lõi và công nghệ nền tảng như thế nào?

Công nghệ dược phẩm là một ngành rộng lớn, được cấu thành từ nhiều chuyên ngành khoa học và công nghệ hỗ trợ, mỗi lĩnh vực đóng một vai trò không thể thiếu trong chuỗi giá trị tạo ra một viên thuốc.

Các chuyên ngành chính bao gồm:

• Bào chế học (Pharmaceutics): Đây là trái tim của công nghệ dược phẩm, tập trung vào việc nghiên cứu và phát triển các công thức để tạo ra các dạng thuốc ổn định, hiệu quả như viên nén, viên nang, thuốc tiêm, thuốc mỡ, hệ thống phân phối thuốc có kiểm soát.

• Hóa dược (Medicinal Chemistry): Lĩnh vực này nghiên cứu về cấu trúc hóa học, tính chất lý hóa của các phân tử thuốc, mối liên quan giữa cấu trúc và tác dụng, từ đó tối ưu hóa để tăng hiệu quả và giảm độc tính.

• Dược lý học (Pharmacology): Nghiên cứu về tác động của thuốc lên các hệ thống sinh học trong cơ thể (dược lực học) và cách cơ thể xử lý thuốc (dược động học), cung cấp cơ sở khoa học cho việc sử dụng thuốc an toàn và hiệu quả.

• Công nghệ Sinh học Dược (Pharmaceutical Biotechnology): Một lĩnh vực đang phát triển vũ bão, sử dụng các quy trình sinh học và các cơ thể sống (như vi khuẩn, tế bào động vật) để sản xuất các loại thuốc phức tạp như vắc-xin, kháng thể đơn dòng, và các liệu pháp gen.

Bên cạnh các chuyên ngành khoa học, sự phát triển của công nghệ dược phẩm hiện đại không thể tách rời các công nghệ quy trình tiên tiến. Một ví dụ điển hình là Công nghệ Phân tích Quy trình (Process Analytical Technology - PAT). PAT là một hệ thống được Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) khởi xướng, với mục tiêu đảm bảo chất lượng sản phẩm cuối cùng bằng cách thiết kế, phân tích và kiểm soát quy trình sản xuất thông qua việc đo lường các thuộc tính chất lượng và hiệu suất quan trọng của nguyên liệu và sản phẩm trong quá trình. Thay vì chỉ kiểm tra thành phẩm cuối cùng, PAT cho phép theo dõi và điều chỉnh quy trình theo thời gian thực.

Việc áp dụng Công nghệ Phân tích Quy trình (Process Analytical Technology - PAT) mang lại nhiều lợi ích vượt trội:

1. Nâng cao chất lượng và độ đồng nhất của sản phẩm: PAT cho phép theo dõi và kiểm soát các Thông số Quy trình Quan trọng (Critical Process Parameters - CPPs) và Thuộc tính Vật liệu Quan trọng (Critical Material Attributes - CMAs) trong thời gian thực. Bằng cách sử dụng các công cụ phân tích trực tuyến hoặc tại chỗ (ví dụ: quang phổ cận hồng ngoại - NIR, quang phổ Raman), hệ thống có thể liên tục đo lường các Thuộc tính Chất lượng Quan trọng (Critical Quality Attributes - CQAs) của sản phẩm ngay trong quá trình sản xuất. Nhờ đó, mọi sai lệch đều được phát hiện và điều chỉnh ngay lập tức, đảm bảo sản phẩm cuối cùng luôn đạt chất lượng mong muốn và có độ đồng nhất cao giữa các lô, thay vì phải chờ đợi kết quả kiểm nghiệm từ phòng thí nghiệm sau khi lô đã hoàn thành.

2. Giảm chi phí gia công và tỷ lệ sản phẩm lỗi: Việc phát hiện sớm các xu hướng đi chệch khỏi trạng thái kiểm soát cho phép can thiệp kịp thời, ngăn chặn việc hình thành sản phẩm không đạt tiêu chuẩn (Out-of-Specification - OOS). Điều này giúp giảm thiểu đáng kể tỷ lệ sản phẩm lỗi, phế phẩm và các hoạt động tốn kém như tái xử lý hoặc loại bỏ cả lô sản xuất. Hơn nữa, PAT tối ưu hóa việc sử dụng nguyên vật liệu và năng lượng, đồng thời cho phép chuyển đổi từ phương thức kiểm tra chất lượng cuối cùng (release testing) tốn kém sang giải phóng sản phẩm theo thời gian thực (Real-Time Release Testing - RTRT), giúp cắt giảm chi phí vận hành đáng kể.

3. Rút ngắn thời gian sản xuất và chu kỳ phát triển sản phẩm: PAT cung cấp sự thấu hiểu sâu sắc về quy trình ngay từ giai đoạn nghiên cứu và phát triển (R&D). Dữ liệu thu thập liên tục giúp các nhà khoa học nhanh chóng xác định Không gian Thiết kế (Design Space) – phạm vi vận hành đa biến đã được chứng minh là đảm bảo chất lượng. Điều này đẩy nhanh quá trình nâng cấp quy mô từ phòng thí nghiệm lên sản xuất công nghiệp. Trong sản xuất, việc loại bỏ các bước lấy mẫu thủ công và chờ đợi kết quả phân tích giúp giảm đáng kể thời gian chết (downtime) và rút ngắn chu kỳ sản xuất tổng thể.

4. Tăng cường tự động hóa, giảm thiểu lỗi do con người và tăng an toàn cho người vận hành PAT là nền tảng cho việc tự động hóa quy trình sản xuất. Các hệ thống điều khiển phản hồi (feedback control loops) và điều khiển tiên đoán (feed-forward control loops) có thể tự động điều chỉnh các thông số vận hành dựa trên dữ liệu phân tích thời gian thực. Điều này loại bỏ sự phụ thuộc vào sự can thiệp thủ công của người vận hành, vốn tiềm ẩn nguy cơ sai sót. Đồng thời, việc giảm thiểu lấy mẫu trực tiếp, đặc biệt với các chất độc hại hoặc trong môi trường vô trùng, giúp tăng cường đáng kể an toàn lao động.

5. Đáp ứng các yêu cầu pháp lý và quy định ngày càng khắt khe: Các cơ quan quản lý dược phẩm hàng đầu thế giới như Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) và Cơ quan Dược phẩm Châu Âu (EMA) khuyến khích mạnh mẽ việc áp dụng PAT. PAT cung cấp một cách tiếp cận khoa học, dựa trên rủi ro để đảm bảo chất lượng sản phẩm, phù hợp với các sáng kiến quản lý hiện đại như Chất lượng theo Thiết kế (Quality by Design - QbD). Việc triển khai PAT tạo ra một lượng lớn dữ liệu bằng chứng, chứng minh rằng quy trình sản xuất luôn nằm trong trạng thái được kiểm soát, giúp quá trình thanh tra, phê duyệt và tuân thủ quy định trở nên thuận lợi và minh bạch hơn.

Sự tồn tại của các công nghệ như PAT cho thấy bản chất của công nghệ dược phẩm hiện đại không chỉ nằm ở các thiết bị, máy móc, mà cốt lõi là ở "quy trình và tri thức". Hai nhà máy có thể sở hữu dây chuyền thiết bị giống hệt nhau, nhưng cơ sở nào có quy trình vận hành được tối ưu hóa, có đội ngũ chuyên gia am hiểu sâu sắc về tương tác tá dược và có hệ thống quản lý chất lượng thông minh sẽ tạo ra sản phẩm vượt trội. Đây chính là tài sản vô hình quyết định lợi thế cạnh tranh bền vững.

1.3. Chuyển giao công nghệ dược phẩm được ví như mạch máu lưu thông sáng tạo.

Chuyển giao công nghệ là một hoạt động sống còn, đóng vai trò như "mạch máu" giúp tri thức và sáng tạo được lưu thông trong toàn ngành dược phẩm. Đây là quá trình chuyển giao có hệ thống các kiến thức, kỹ thuật, phương pháp sản xuất, quy trình kiểm soát chất lượng từ một bên (bên giao) sang một bên khác (bên nhận). Quá trình này đảm bảo bên nhận có thể sản xuất một sản phẩm dược phẩm đạt tiêu chuẩn chất lượng và hiệu quả tương đương với bên giao.

Các hình thức chuyển giao công nghệ phổ biến trong ngành công nghệ dược phẩm bao gồm:

1. Chuyển giao từ Nghiên cứu & Phát triển (R&D) sang Sản xuất thương mại: Đây là bước đi đầu tiên và quan trọng nhất, biến một công thức thuốc từ quy mô phòng thí nghiệm (pilot) thành một sản phẩm thương mại. Quá trình này tập trung vào việc nâng cấp quy mô (scale-up), thẩm định quy trình sản xuất và chứng minh rằng sản phẩm ở quy mô công nghiệp vẫn đạt mọi Thuộc tính Chất lượng Quan trọng (CQAs) như đã thiết kế.

2. Chuyển giao Phương pháp Phân tích và Kiểm nghiệm: Đây là nền tảng bắt buộc và không thể thiếu, diễn ra song song với tất cả các hình thức chuyển giao khác. Để đảm bảo việc chuyển giao thành công, bên nhận phải có khả năng sử dụng các phương pháp phân tích đã được thẩm định để kiểm tra chất lượng nguyên liệu, sản phẩm trung gian và thành phẩm, đảm bảo tính nhất quán và tương đương với bên giao.

3. Chuyển giao giữa các Cơ sở Sản xuất (Site-to-Site Transfer): Sau khi sản phẩm đã được thương mại hóa, công nghệ sản xuất có thể được chuyển từ nhà máy này sang nhà máy khác trong cùng một công ty. Mục đích chính là để tăng công suất, tối ưu hóa chuỗi cung ứng bằng cách đưa sản xuất đến gần thị trường hơn, hoặc để giảm thiểu rủi ro khi không phụ thuộc vào một nhà máy duy nhất.

4. Chuyển giao cho Đối tác Sản xuất theo Hợp đồng (CMO/CDMO): Đây là hình thức chuyển giao công nghệ cho một công ty bên ngoài chuyên về sản xuất (Tổ chức Sản xuất theo Hợp đồng - CMO). Việc này giúp công ty gốc tiết kiệm chi phí đầu tư nhà xưởng, tận dụng chuyên môn sản xuất của đối tác và linh hoạt hơn trong việc đáp ứng nhu cầu thị trường mà không cần tự mình mở rộng.

5. Chuyển giao Công nghệ sau khi được Phê duyệt (Cải tiến Quy trình): Trong vòng đời của sản phẩm, công ty có thể phát triển các phương pháp sản xuất mới hiệu quả hơn (ví dụ: tăng hiệu suất, giảm tác động môi trường). Việc chuyển giao công nghệ cải tiến này từ bộ phận R&D tới nhà máy đang sản xuất là cần thiết để liên tục tối ưu hóa và duy trì khả năng cạnh tranh.

6. Chuyển giao cho Nhà sản xuất thuốc Generic: Đây là hình thức chuyển giao diễn ra ở giai đoạn cuối của vòng đời sản phẩm, khi bằng sáng chế của thuốc biệt dược gốc hết hạn. Công ty phát minh chuyển giao công nghệ cho các nhà sản xuất khác, cho phép họ sản xuất phiên bản thuốc generic, từ đó giúp giảm giá thành và mở rộng khả năng tiếp cận thuốc cho bệnh nhân trên toàn cầu.

Chuyển giao công nghệ không chỉ là một hoạt động kỹ thuật mà còn là một quy trình pháp lý phức tạp, liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ, hợp đồng, và các quy định quản lý nghiêm ngặt. Sự thành công của nó là yếu tố quyết định giúp các loại thuốc mới đến được với nhiều bệnh nhân hơn và các loại thuốc generic chất lượng cao được sản xuất với giá cả phải chăng, đóng góp trực tiếp vào mục tiêu y tế công cộng.

Phần 2: Tương lai ngành dược và kỷ nguyên của công nghệ sinh dược kết hợp trí tuệ nhân tạo.

Ngành dược phẩm đang bước vào một chương mới đầy hứng khởi, nơi ranh giới của những điều có thể liên tục được phá vỡ. Hướng tới năm 2025 và xa hơn nhiều năm, bốn làn sóng công nghệ lớn đang hội tụ, hứa hẹn sẽ định hình lại hoàn toàn cách chúng ta phát hiện, phát triển và sử dụng thuốc: sự trỗi dậy của công nghệ sinh dược, sức mạnh của trí tuệ nhân tạo, cuộc cách mạng y học chính xác, và tiềm năng của công nghệ in 3D cùng sản xuất bền vững.

2.1. Cuộc chuyển dịch thế kỷ từ hóa dược sang sinh dược (Biopharmaceuticals).

Trong nhiều thập kỷ, ngành dược phẩm chủ yếu dựa vào các loại thuốc hóa dược (small molecules) - những hợp chất hóa học có cấu trúc phân tử đơn giản, được tổng hợp trong phòng thí nghiệm. Tuy nhiên, một cuộc chuyển dịch mang tính thế kỷ đang diễn ra mạnh mẽ, hướng ngành công nghiệp sang kỷ nguyên của thuốc sinh học (biologics hay biopharmaceuticals).

Thuốc sinh học là các sản phẩm dược được sản xuất, chiết xuất hoặc bán tổng hợp từ các nguồn sinh học sống như tế bào người, động vật, thực vật hoặc vi sinh vật. Chúng bao gồm một loạt các sản phẩm đa dạng như vắc-xin, các thành phần máu, liệu pháp tế bào, liệu pháp gen, và đặc biệt là các protein tái tổ hợp như kháng thể đơn dòng. Khác với các phân tử nhỏ của hóa dược, thuốc sinh học thường là các đại phân tử (large molecules) có cấu trúc cực kỳ phức tạp, chẳng hạn như các protein được tạo thành từ hàng ngàn axit amin.

Sự chuyển dịch này không phải là ngẫu nhiên. Nó bắt nguồn từ những ưu điểm vượt trội của thuốc sinh học trong việc điều trị các bệnh lý phức tạp. Do có nguồn gốc sinh học và cấu trúc phức tạp, chúng có khả năng nhắm mục tiêu một cách cực kỳ chính xác vào các phân tử hoặc tế bào cụ thể gây ra bệnh, chẳng hạn như các thụ thể trên bề mặt tế bào ung thư. Điều này mang lại hiệu quả điều trị cao hơn đáng kể và ít tác dụng phụ không mong muốn hơn so với các loại thuốc hóa dược truyền thống, vốn thường có tác động rộng hơn trên toàn cơ thể.

Chính vì vậy, thuốc sinh học đã trở thành vũ khí chủ lực trong cuộc chiến chống lại ung thư, các bệnh tự miễn (như viêm khớp dạng thấp), và nhiều bệnh di truyền hiếm mà trước đây được coi là vô phương cứu chữa. Sự phát triển của công nghệ sinh học, đặc biệt là kỹ thuật di truyền và công nghệ DNA tái tổ hợp, đã tạo nền tảng cho cuộc cách mạng này, mở ra một tương lai nơi các liệu pháp được thiết kế để tương tác với cơ thể một cách thông minh và hiệu quả nhất.

2.2. Bộ não trí tuệ nhân tạo (AI) đẩy nhanh sáng tạo đột phá.

Nếu công nghệ sinh dược thay đổi "cái gì" chúng ta tạo ra, thì Trí tuệ nhân tạo (AI) đang thay đổi "cách thức" chúng ta tạo ra nó. AI và khoa học dữ liệu đang nhanh chóng trở thành một công cụ không thể thiếu, một "bộ não" mới giúp các nhà khoa học tăng tốc và tối ưu hóa mọi giai đoạn trong chuỗi giá trị dược phẩm. Ngành công nghiệp này được dự báo sẽ chi tới 3 tỷ USD cho AI vào năm 2025 và trong tương lai xa sẽ còn cao gấp nhiều lần số tiền cần phải đầu tư tiếp theo.

Các ứng dụng của AI đang tạo ra những tác động sâu sắc:

• Khám phá thuốc mới: Theo cách truyền thống, việc sàng lọc hàng triệu hợp chất để tìm ra một vài ứng viên tiềm năng là một quá trình tốn kém và mất nhiều năm. Giờ đây, các thuật toán AI, đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), có thể phân tích các bộ dữ liệu sinh học và hóa học khổng lồ để xác định các mục tiêu phân tử mới và thậm chí thiết kế các phân tử thuốc hoàn toàn mới trong thời gian ngắn kỷ lục. Công ty Sanofi đang sử dụng AI để tìm kiếm các mục tiêu phân tử, trong khi Insilico Medicine tại Hong Kong dùng AI để đẩy nhanh việc phát triển thuốc mới.

• Tối ưu hóa thử nghiệm lâm sàng: AI có thể mô phỏng tác động của thuốc trên cơ thể người ảo trước khi tiến hành thử nghiệm thực tế, giúp dự đoán hiệu quả và các vấn đề an toàn tiềm ẩn. Nó cũng giúp xác định và tuyển chọn những bệnh nhân phù hợp nhất cho các thử nghiệm, theo dõi sự tuân thủ điều trị của họ và phân tích dữ liệu lâm sàng một cách nhanh chóng và chính xác hơn bao giờ hết.

• Cá nhân hóa điều trị: AI đang hiện thực hóa giấc mơ về y học cá nhân hóa. Ví dụ, công ty Genetika+ của Israel đã kết hợp công nghệ tế bào gốc với một ứng dụng AI để giúp xác định loại thuốc chống trầm cảm nào sẽ thích ứng tốt nhất với từng bệnh nhân cụ thể, tránh các phản ứng phụ và đảm bảo hiệu quả tối ưu.

Lợi ích kinh tế của việc áp dụng AI là rất lớn. Các phân tích cho thấy AI có thể giúp giảm từ 25-50% thời gian và chi phí trong giai đoạn nghiên cứu tiền lâm sàng. Tập đoàn Pfizer đã hợp tác với IBM để sử dụng AI trong việc phân tích các bộ dữ liệu khổng lồ, nhằm phát hiện sớm hơn các mục tiêu tiềm năng cho việc phát triển thuốc. Đây không còn là viễn cảnh tương lai, mà là thực tại đang định hình lại cuộc đua trong ngành dược.

2.3. Liệu pháp y học chính xác (Precision Medicine) cho từng cá thể.

Y học chính xác, hay còn gọi là y học cá nhân hóa, được xem là một trong những xu hướng đột phá nhất của ngành y tế và dược phẩm vào năm 2025. Đây là đỉnh cao của sự hội tụ giữa công nghệ sinh học và trí tuệ nhân tạo, nhằm mục đích phát triển các liệu pháp và phác đồ điều trị được "may đo" riêng cho từng cá nhân.

Mô hình này chuyển đổi hoàn toàn tư duy điều trị, từ "một loại thuốc cho tất cả mọi người" sang "loại thuốc phù hợp nhất cho một người duy nhất". Nền tảng của y học chính xác dựa trên việc xem xét sự biến thiên riêng biệt của mỗi cá nhân trên ba phương diện chính:

1. Phân tích Di truyền và Gen (Genomics): Đây là bước nền tảng, tập trung vào việc giải trình tự bộ gen của cá nhân để xác định các đột biến gen và dấu ấn sinh học (biomarkers). Thông tin này là "bản thiết kế" giúp lý giải nguy cơ mắc bệnh và dự đoán cách cơ thể sẽ phản ứng với các loại thuốc cụ thể (dược lý di truyền).

2. Phân tích Hệ vi sinh vật (Microbiome): Phân tích hệ sinh thái vi sinh vật, đặc biệt là trong đường ruột, để hiểu rõ tác động của chúng lên hệ miễn dịch và quá trình chuyển hóa thuốc. Dữ liệu này cung cấp một góc nhìn quan trọng về "hệ sinh thái nội tại" của cơ thể, một yếu tố có thể làm thay đổi hoàn toàn hiệu quả của một liệu pháp.

3. Đánh giá Yếu tố Môi trường: Thu thập dữ liệu về các yếu tố bên ngoài có tác động đến sức khỏe, từ mức độ ô nhiễm tại nơi ở, sự phơi nhiễm hóa chất, cho đến các điều kiện khí hậu. Việc này giúp xác định các "tác nhân" từ môi trường có thể kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh lý dựa trên nền tảng di truyền sẵn có.

4. Ghi nhận Dữ liệu Lối sống: Sử dụng các thiết bị đeo và ứng dụng sức khỏe để theo dõi liên tục các thói quen hàng ngày như chế độ ăn, mức độ vận động, chất lượng giấc ngủ và căng thẳng. Những dữ liệu về "hành vi cá nhân" này cung cấp thông tin thời gian thực vô giá để điều chỉnh và cá nhân hóa các khuyến nghị.

5. Tích hợp và Phân tích Dữ liệu đa nguồn (Multi-Omics): Đây là bước xử lý trung tâm, nơi trí tuệ nhân tạo (AI) tổng hợp và phân tích tất cả dữ liệu từ 4 nguồn trên (genomics, microbiome, environment, lifestyle). Mục tiêu là để nhận diện các quy luật phức tạp và xây dựng một bức tranh toàn cảnh, đa chiều về tình trạng sức khỏe của cá nhân đó.

6. Cá nhân hóa Liệu pháp và Theo dõi Phản hồi: Dựa trên kết quả phân tích tổng hợp, một phác đồ điều trị, phòng ngừa hoặc dinh dưỡng được "may đo" riêng sẽ được tạo ra. Quá trình này không dừng lại ở đó mà liên tục theo dõi phản hồi của bệnh nhân với liệu pháp để tinh chỉnh và tối ưu hóa theo thời gian, tạo ra một chu trình chăm sóc sức khỏe chủ động và hiệu quả.

Bằng cách cá nhân hóa liệu pháp, y học chính xác không chỉ giúp tăng tối đa hiệu quả điều trị mà còn giảm thiểu đáng kể các tác dụng phụ so với các phương pháp truyền thống. Hơn nữa, nó còn mở ra khả năng dự đoán và phòng ngừa bệnh tật dựa trên nguy cơ của từng cá nhân, đánh dấu một bước tiến thực sự từ chữa bệnh sang chăm sóc sức khỏe chủ động.

2.4. Những làn sóng mới trong công nghệ In 3D và sản xuất bền vững.

Bên cạnh các xu hướng chủ đạo, hai làn sóng công nghệ khác cũng đang tạo ra những tác động đáng kể là công nghệ in 3D và yêu cầu về sản xuất bền vững. Công nghệ in 3D, đặc biệt là in sinh học 3D (3D bioprinting), đang mở ra những ứng dụng mang tính cách mạng trong y dược. Nó cho phép tạo ra các sản phẩm y tế được tùy chỉnh hoàn hảo cho từng bệnh nhân, từ đó giảm chi phí, rút ngắn thời gian sản xuất và tăng độ chính xác. Các ứng dụng nổi bật bao gồm:

• Sản xuất liều thuốc cá nhân hóa: Công nghệ in 3D cho phép tạo ra viên thuốc "tất cả trong một" (polypill) chứa nhiều loại hoạt chất khác nhau, với liều lượng được điều chỉnh chính xác cho từng bệnh nhân. Hơn nữa, cấu trúc của viên thuốc có thể được thiết kế để kiểm soát tốc độ giải phóng từng hoạt chất, giúp tối ưu hóa hiệu quả điều trị và giảm tác dụng phụ.

• Chế tạo bộ phận cấy ghép y tế tùy chỉnh: Dựa trên dữ liệu từ Quét CT hoặc MRI của bệnh nhân, máy in 3D có thể tạo ra các bộ phận cấy ghép như mảnh vá hộp sọ, khớp gối, hoặc nha khoa có độ tương thích sinh học cao từ các vật liệu như titan hoặc PEEK. Sự vừa vặn hoàn hảo này giúp giảm thời gian phẫu thuật, tăng khả năng hồi phục và cải thiện kết quả lâu dài cho bệnh nhân.

• In sinh học 3D (3D Bioprinting) tạo mô sống: Đây là lĩnh vực đột phá nhất, sử dụng "mực sinh học" (bio-ink) chứa tế bào sống của bệnh nhân để in ra các cấu trúc mô, chẳng hạn như da, sụn, hoặc các mảnh gan nhỏ (organoids). Ứng dụng này không chỉ hứa hẹn tạo ra các bộ phận thay thế trong tương lai mà còn giúp loại bỏ nguy cơ thải ghép.

• Tạo mô hình phẫu thuật chính xác: Các bác sĩ có thể in ra một mô hình 3D chính xác của cơ quan hoặc khối u của bệnh nhân. Mô hình này cho phép họ lên kế hoạch và thực hành các ca phẫu thuật phức tạp trước khi thực hiện trên cơ thể người, từ đó lường trước được các thách thức, giảm thiểu rủi ro và rút ngắn đáng kể thời gian trong phòng mổ.

• Đẩy nhanh Nghiên cứu & Phát triển thuốc (R&D): Các mô sinh học 3D được in ra (ví dụ: mô gan, mô tim) có thể được sử dụng để thử nghiệm độc tính và hiệu quả của các loại thuốc mới. Phương pháp này cung cấp kết quả chính xác hơn so với thử nghiệm trên động vật và giúp đẩy nhanh quá trình đưa một loại thuốc mới ra thị trường.

• Chế tạo dụng cụ và hướng dẫn phẫu thuật: Ngoài mô hình, công nghệ in 3D còn được dùng để tạo ra các dụng cụ phẫu thuật hoặc các khuôn hướng dẫn (surgical guides) tùy chỉnh. Các khuôn này được đặt lên xương của bệnh nhân trong khi mổ để đảm bảo các đường cắt hoặc lỗ khoan được thực hiện với độ chính xác tuyệt đối, đặc biệt quan trọng trong phẫu thuật chỉnh hình và nha khoa.

Sản xuất bền vững không còn là một lựa chọn mà đã trở thành một yêu cầu bắt buộc. Áp lực từ các quy định pháp lý, đặc biệt là từ các thị trường lớn như Liên minh châu Âu (EU), và từ chính người tiêu dùng đang buộc các công ty dược phẩm phải chú trọng hơn đến tính bền vững trong toàn bộ chuỗi cung ứng.

Bao gồm việc giảm thiểu chất thải, giảm lượng khí thải carbon, và tối ưu hóa việc sử dụng các nguồn tài nguyên tái tạo. Tập đoàn GlaxoSmithKline (GSK) là một công ty dược phẩm đa quốc gia có trụ sở tại Anh, nổi tiếng trong lĩnh vực nghiên cứu, phát triển, sản xuất và phân phối các sản phẩm chăm sóc sức khỏe, bao gồm cả thuốc và vắc-xin, đây là một ví dụ điển hình khi cam kết sử dụng 100% năng lượng tái tạo tại các nhà máy sản xuất vào năm 2025 và giảm 25% khí thải nhà kính trong chuỗi cung ứng vào năm 2030.

Sự hội tụ của các công nghệ này đang tạo ra một hiệu ứng cấp số nhân. Dữ liệu từ giải trình tự gen (công nghệ sinh học) trở thành đầu vào cho các mô hình AI. AI phân tích dữ liệu đó để đề xuất một liệu pháp cá nhân hóa. Công nghệ in 3D có thể là phương tiện để sản xuất ra liều thuốc chính xác mà AI đã thiết kế.

Quá trình này tạo ra một chu trình khép kín từ chẩn đoán, thiết kế đến sản xuất, một điều không thể tưởng tượng được nếu các công nghệ này hoạt động riêng lẻ. Điều này cũng báo hiệu một sự thay đổi sâu sắc trong mô hình kinh doanh của ngành dược, chuyển từ việc bán các sản phẩm "bom tấn" (blockbuster) cho hàng triệu người sang cung cấp các giải pháp trị liệu có giá trị cao, dựa trên dữ liệu cho các nhóm bệnh nhân nhỏ hơn, thậm chí là cho từng cá thể.

Phần 3: Nội lực Ngành dược Việt Nam đầy thách thức và khát vọng vươn tầm cao.

Trong bối cảnh toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng, ngành dược Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt lịch sử. Với một thị trường đầy tiềm năng, sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính sách và nỗ lực chuyển mình của doanh nghiệp, cơ hội để bứt phá là rất lớn. Tuy nhiên, những thách thức cố hữu về năng lực sản xuất, sự phụ thuộc vào nguyên liệu và chất lượng nguồn nhân lực vẫn là những rào cản đáng kể. Việc phân tích một cách trung thực và cân bằng bức tranh này là điều kiện tiên quyết để định hình một chiến lược phát triển bền vững.

3.1. Bức tranh toàn cảnh về thế "chân vạc" của ngành dược Việt Nam.

Ngành dược Việt Nam hiện nay được định hình bởi một thế "chân vạc" gồm các điểm mạnh, điểm yếu và cơ hội đan xen, tạo nên một bức tranh phức tạp nhưng đầy năng động.

Cơ hội và Điểm mạnh:

• Thị trường tăng trưởng nhanh: Với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) duy trì ổn định ở mức trên 10%, quy mô thị trường dược phẩm Việt Nam dự kiến vượt mốc 7 tỷ USD vào năm 2025. Sự tăng trưởng này được thúc đẩy bởi thu nhập bình quân đầu người gia tăng và quan trọng nhất là nhận thức về chăm sóc sức khỏe của người dân đã tăng vọt sau đại dịch COVID-19.

• Cơ cấu dân số vàng và xu hướng già hóa: Việt Nam có quy mô dân số lớn (gần 100 triệu người), tạo ra một thị trường tiêu thụ rộng lớn. Đặc biệt, Việt Nam đang trong thời kỳ dân số vàng nhưng có xu hướng già hóa nhanh, dự báo đến năm 2036, dự báo số người trên 65 tuổi sẽ chiếm 14% tổng dân số. Dân số già hóa đồng nghĩa với nhu cầu sử dụng thuốc ngày càng tăng đối với các loại thuốc điều trị các bệnh không lây nhiễm (NCDs) và bệnh mãn tính như tim mạch, tiểu đường, ung thư vốn là phân khúc có giá trị cao.

• Chính sách hỗ trợ của Chính phủ: "Chiến lược quốc gia phát triển ngành Dược giai đoạn đến 2030, tầm nhìn 2045" là kim chỉ nam, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Chính phủ. Các chính sách cụ thể như ưu tiên thuốc sản xuất trong nước trong đấu thầu tại bệnh viện công ( kênh ETC) và khuyến khích các nhà máy nâng cấp tiêu chuẩn lên EU-GMP hoặc PIC/S-GMP đang tạo ra lợi thế cạnh tranh thực sự cho doanh nghiệp nội địa.

• Hội nhập quốc tế sâu rộng: Các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (European Union Vietnam Free Trade Agreement - EVFTA) và Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (Comprehensive and Progressive Agreement for Trans-Pacific Partnership - CPTPP) đã mở ra cơ hội xuất khẩu sang các thị trường khó tính, đồng thời thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (Foreign Direct Investment - FDI) và hoạt động chuyển giao công nghệ từ các tập đoàn đa quốc gia. Điều này buộc các doanh nghiệp trong nước phải nâng cao chất lượng và năng lực để hợp tác và cạnh tranh.

• Tiềm năng phát triển Dược liệu và Y học cổ truyền: Việt Nam sở hữu nguồn tài nguyên dược liệu tự nhiên vô cùng phong phú và đa dạng, cùng với nền y học cổ truyền lâu đời. Đây là một lợi thế độc nhất, đặc biệt trong bối cảnh xu hướng "sống xanh" và sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên đang phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu.

• Năng lực sản xuất thuốc Generic được cải thiện: Nhiều doanh nghiệp hàng đầu Việt Nam (như Dược Hậu Giang, Traphaco, Imexpharm) đã và đang đầu tư mạnh mẽ vào các dây chuyền sản xuất hiện đại, đạt tiêu chuẩn quốc tế. Năng lực sản xuất thuốc generic trong nước có thể đáp ứng phần lớn nhu cầu nội địa, giúp đảm bảo an ninh y tế và ổn định giá thuốc.

Thách thức và điểm yếu:

• Phụ thuộc nặng nề vào nguyên liệu nhập khẩu: Đây là "gót chân Achilles" của ngành dược Việt Nam. Hơn 90% nguyên liệu hóa dược và phần lớn dược liệu đông y phải nhập khẩu, chủ yếu từ Trung Quốc và Ấn Độ. Sự phụ thuộc này không chỉ làm tăng giá thành sản phẩm mà còn gây ra rủi ro cực lớn về đứt gãy chuỗi cung ứng, đặc biệt trong bối cảnh bất ổn địa chính trị hoặc đại dịch, đe dọa an ninh y tế quốc gia.  

• Năng lực sản xuất giá trị thấp: Mặc dù số lượng nhà máy sản xuất thuốc trong nước khá lớn, nhưng phần lớn chỉ tập trung đầu tư vào các dây chuyền bào chế đơn giản, sản xuất các loại thuốc generic phổ thông có giá trị thấp. Các loại thuốc chuyên khoa đặc trị, thuốc biệt dược gốc, thuốc ứng dụng công nghệ cao và các sản phẩm sinh dược phức tạp gần như phải nhập khẩu hoàn toàn, chiếm một tỷ trọng lớn về giá trị thị trường.

• Nguồn nhân lực vừa thiếu vừa yếu: Ngành đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực có chuyên môn cao, đặc biệt là trong các lĩnh vực then chốt như nghiên cứu và phát triển (R&D), dược lâm sàng. Tỷ lệ dược sĩ lâm sàng tại các bệnh viện hiện chỉ đạt 3,78%, một con số quá nhỏ so với mục tiêu 30% mà chiến lược quốc gia đề ra. Chất lượng đào tạo tại nhiều cơ sở vẫn chưa bắt kịp với các công nghệ mới và yêu cầu thực tiễn của ngành, dẫn đến một khoảng trống lớn về kỹ năng.

• Hệ thống phân phối và đấu thầu còn bất cập: Các vướng mắc trong quy định về đấu thầu thuốc tại bệnh viện công thường dẫn đến tình trạng ép giá thuốc nội, gây khó khăn cho các doanh nghiệp sản xuất trong nước. Tình trạng đứt gãy thầu, thiếu thuốc cục bộ vẫn xảy ra, ảnh hưởng đến việc cung ứng thuốc cho người bệnh.

• Vấn nạn thuốc giả và thực phẩm chức năng kém chất lượng: Thời gian gần đây, các cơ quan chức năng đã phanh phui nhiều vụ sản xuất, kinh doanh thuốc giả và thực phẩm chức năng giả quy mô lớn. Những vụ việc này không chỉ gây nguy hại trực tiếp đến sức khỏe người dân mà còn làm xói mòn nghiêm trọng niềm tin của người tiêu dùng vào sản phẩm sản xuất trong nước, tạo ra một thách thức lớn cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính.

Mặc dù đối mặt với vô số thách thức, các doanh nghiệp dược trong nước vẫn thể hiện sự lạc quan về triển vọng tăng trưởng trong tương lai xa, cho thấy niềm tin vào tiềm năng của thị trường và các định hướng chính sách của Chính phủ.

3.2. Kim chỉ nam cho tầm nhìn hành động chiến lược quốc gia.

Nhận diện rõ những cơ hội và thách thức, Chính phủ Việt Nam đã thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ thông qua việc ban hành các chiến lược và chính sách mang tính định hướng dài hạn, với mục tiêu thay đổi căn bản vị thế của ngành dược. Trọng tâm là Quyết định số 1165/QĐ-TTg ngày 09/10/2023 phê duyệt "Chiến lược quốc gia phát triển ngành Dược Việt Nam giai đoạn đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045". Chiến lược này đặt ra những mục tiêu hết sức tham vọng, đóng vai trò là kim chỉ nam cho mọi hành động:

• Mục tiêu tự chủ và nâng cao giá trị: Phấn đấu đến năm 2030, thuốc sản xuất trong nước đáp ứng khoảng 80% nhu cầu sử dụng về số lượng và 70% về giá trị thị trường. Tự chủ sản xuất được 20% nhu cầu nguyên liệu trong nước.

• Nâng cấp công nghệ và hội nhập quốc tế: Mục tiêu đưa công nghiệp dược Việt Nam đạt cấp độ 4 theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) - cấp độ cao nhất, có khả năng sản xuất thuốc phát minh. Việt Nam hướng tới trở thành trung tâm sản xuất gia công và chuyển giao công nghệ các thuốc biệt dược gốc, vắc-xin, sinh phẩm cho khu vực Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of Southeast Asian Nations - ASEAN).

• Trọng tâm vào Công nghệ sinh học (CNSH): Song hành với Chiến lược ngành Dược, Nghị quyết số 36-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học đã xác định cần có chính sách vượt trội để phát triển các sản phẩm công nghệ sinh học có giá trị cao trong y dược, đặc biệt là vắc-xin, công nghệ tế bào gốc, công nghệ gen và các loại thuốc sinh học.

• Cơ chế ưu đãi đầu tư đột phá: Để hiện thực hóa các mục tiêu trên, Luật Dược sửa đổi (Luật số 44/2024/QH15) đã bổ sung các quy định về ưu đãi đầu tư đặc biệt. Cụ thể, các dự án đầu tư vào hoạt động Nghiên cứu và Phát triển (Research and Development - R&D), sản xuất dược chất, thuốc mới, thuốc biệt dược gốc, thuốc công nghệ cao, vắc-xin, sinh phẩm... với tổng vốn đầu tư từ 3.000 tỷ đồng trở lên sẽ được hưởng các cơ chế ưu đãi cao nhất.

Những chính sách này không chỉ là những văn bản định hướng mà còn tạo ra một hành lang pháp lý và một môi trường kinh doanh có thể dự đoán được. Chúng phát đi một tín hiệu rõ ràng rằng Chính phủ cam kết đồng hành và tạo điều kiện để ngành dược chuyển đổi từ mô hình gia công giá rẻ sang sản xuất dựa trên công nghệ cao và đổi mới sáng tạo.

3.3. Nỗ lực chuyển mình của các doanh nghiệp Việt Nam để đón làn sóng công nghệ cao.

Đáp lại lời kêu gọi từ chính sách và nắm bắt xu hướng của thị trường, các doanh nghiệp dược phẩm hàng đầu của Việt Nam đang có những bước chuyển mình mạnh mẽ, chủ động đầu tư để "đón sóng" công nghệ cao.

• Cuộc đua nâng cấp nhà máy theo chuẩn quốc tế: Nhận thấy cơ hội từ các quy định đấu thầu mới, vốn ưu tiên thuốc sản xuất trong nước đạt tiêu chuẩn cao, hàng loạt doanh nghiệp đã và đang đầu tư hàng ngàn tỷ đồng để xây dựng hoặc nâng cấp các nhà máy đạt tiêu chuẩn Thực hành sản xuất tốt của Châu Âu (EU-GMP) hoặc tương đương. Imexpharm hiện là đơn vị dẫn đầu với 12 dây chuyền sản xuất đạt chuẩn EU-GMP. Các công ty lớn khác như DHG Pharma, Traphaco, Pymepharco cũng đang đi theo con đường này. Mục tiêu của họ là cạnh tranh sòng phẳng với hàng nhập khẩu ở các nhóm thầu có yêu cầu kỹ thuật cao nhất (Nhóm 1, Nhóm 2), từ đó chiếm lĩnh thị phần giá trị cao.

• Đầu tư vào công nghệ sinh dược và các dự án tiên phong: Sự chuyển dịch sang công nghệ sinh học không còn là dự định. Hàng loạt dự án lớn đang được triển khai. Nổi bật là dự án xây dựng khu công nghiệp dược - sinh học quy mô lớn đầu tiên tại Việt Nam, với diện tích 300 ha tại Thái Bình, có vốn đầu tư dự kiến 150-200 triệu USD. Tại TP.HCM, nhà máy sản xuất các sản phẩm thuốc từ huyết tương đầu tiên của Việt Nam, với vốn đầu tư 114 triệu USD, đã được khởi công và dự kiến đi vào hoạt động từ tháng 2/2026, giúp giảm phụ thuộc vào sản phẩm nhập khẩu. Các doanh nghiệp cũng tích cực tìm kiếm các liên doanh với đối tác nước ngoài có thế mạnh về CNSH như Cuba, Hàn Quốc để nhận chuyển giao công nghệ.

• Các dự án R&D và nhà máy công nghệ cao khác: Công ty Dược Danapha đang triển khai dự án nhà máy sản xuất thuốc và trung tâm nghiên cứu, dự kiến đi vào hoạt động vào cuối năm 2025. Imexpharm cũng công bố kế hoạch đầu tư Cụm công nghiệp Dược phẩm công nghệ cao với tổng vốn 1.495 tỷ đồng, dự kiến khởi công vào quý IV/2025.

Những động thái đầu tư quyết liệt này cho thấy một sự thay đổi chiến lược sâu sắc trong tư duy của các doanh nghiệp Việt. Họ không còn thụ động chờ đợi mà đang chủ động kiến tạo tương lai, đặt cược vào công nghệ để nâng cao năng lực cạnh tranh. Một "vòng xoáy đi lên" đang dần hình thành: chính sách của Chính phủ tạo ra sân chơi và cơ hội, doanh nghiệp nhìn thấy cơ hội và mạnh dạn đầu tư, và sự thành công của doanh nghiệp sẽ minh chứng cho tính đúng đắn của chính sách, tạo động lực cho các hỗ trợ tiếp theo.

Tuy nhiên, con đường phía trước không hề bằng phẳng. Dù các doanh nghiệp có thể huy động vốn cho các nhà máy hiện đại, thách thức lớn nhất và mang tính dài hạn hơn lại nằm ở hai yếu tố: con người và hệ sinh thái R&D. Một nhà máy có thể xây dựng trong 3-5 năm, nhưng để đào tạo một thế hệ các nhà khoa học, kỹ sư, chuyên gia R&D có khả năng phát minh và làm chủ công nghệ cần một thập kỷ hoặc hơn.

Nếu không giải quyết được bài toán gốc rễ về phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và xây dựng một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo thực sự hiệu quả, kết nối chặt chẽ giữa viện-trường-doanh nghiệp, các nhà máy hiện đại của Việt Nam sẽ có nguy cơ chỉ dừng lại ở mức nhận chuyển giao công nghệ và gia công cho nước ngoài, khó có thể thực hiện được khát vọng tự chủ và vươn tầm toàn cầu trong tầm nhìn 2045.

Phần 4: Định hướng sự nghiệp trong thế giới công nghệ dược phẩm.

Sự chuyển mình mạnh mẽ của ngành dược, với sự trỗi dậy của công nghệ cao và các yêu cầu ngày càng khắt khe về chất lượng, đang tạo ra một thị trường lao động sôi động nhưng cũng đầy thách thức. Việc hiểu rõ các con đường sự nghiệp, những kỹ năng cần thiết và các lĩnh vực tiềm năng là yếu tố then chốt giúp sinh viên và các chuyên gia trẻ định vị bản thân và nắm bắt cơ hội trong bối cảnh mới.

4.1. Tại sao ngành dược luôn khát nhân lực chất lượng cao?

Nhu cầu nhân lực trong ngành dược được dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng ổn định, khoảng 6% trong những năm tới. Tuy nhiên, vấn đề không chỉ nằm ở số lượng mà là ở chất lượng. Ngành y tế Việt Nam nói chung và ngành dược nói riêng đang trong tình trạng "khát" trầm trọng nguồn nhân lực có chuyên môn sâu và kỹ năng hiện đại.

Nguyên nhân của cơn khát này đến từ chính những xu hướng đã được phân tích:

• Sự bùng nổ của các nhà máy chuẩn quốc tế: Việc hàng loạt nhà máy đầu tư theo tiêu chuẩn EU-GMP đòi hỏi một đội ngũ kỹ sư, dược sĩ sản xuất, chuyên gia đảm bảo chất lượng (QA), kiểm tra chất lượng (QC) được đào tạo bài bản, am hiểu sâu sắc các quy trình và tiêu chuẩn quốc tế.

• Chuyển dịch sang công nghệ cao: Sự trỗi dậy của công nghệ sinh dược, y học chính xác và AI đòi hỏi những bộ kỹ năng hoàn toàn mới liên quan đến sinh học phân tử, di truyền học, tin - sinh học, khoa học dữ liệu... mà hệ thống đào tạo truyền thống hiện chưa đáp ứng kịp.

• Yêu cầu về Dược lâm sàng: Các quy định pháp lý mới, như Nghị định 131/2020/NĐ-CP, bắt buộc các cơ sở khám chữa bệnh phải có hoạt động dược lâm sàng, tạo ra một nhu cầu lớn về dược sĩ lâm sàng - một lĩnh vực còn rất mới và thiếu hụt nhân lực tại Việt Nam.

• Chuyên môn hóa trong Kinh doanh và Tiếp thị: Thị trường cạnh tranh khốc liệt đòi hỏi các vai trò chuyên sâu hơn trình dược viên truyền thống. Các vị trí như Giám đốc sản phẩm (Product Manager) và Nhân viên liên lạc khoa học y khoa (MSL - Medical Science Liaison) trở nên cực kỳ quan trọng. Các vị trí này yêu cầu kiến thức y dược sâu rộng để làm việc với các chuyên gia y tế (KOLs) và xây dựng chiến lược dựa trên dữ liệu lâm sàng.

• Sự phức tạp của Đăng ký thuốc và Hội nhập quốc tế: Để đưa thuốc ra thị trường hoặc xuất khẩu, các công ty cần đội ngũ Chuyên viên Đăng ký thuốc (Regulatory Affairs - RA) có khả năng làm việc với hồ sơ theo định dạng CTD (Common Technical Document) và am hiểu luật lệ của các thị trường khác nhau (ví dụ EMA của Châu Âu). Đây là một vị trí đòi hỏi cả kiến thức chuyên môn và kỹ năng ngoại ngữ cao.

• Hiện đại hóa Chuỗi cung ứng và Logistics Dược phẩm: Với sự gia tăng của các sản phẩm sinh học và vắc-xin, yêu cầu về chuỗi cung ứng lạnh (cold chain) và quản lý logistics theo tiêu chuẩn GSP/GDP trở nên nghiêm ngặt hơn bao giờ hết. Ngành cần những chuyên gia về chuỗi cung ứng có thể quản lý hệ thống kho vận phức tạp, đảm bảo chất lượng thuốc từ nhà máy đến tay bệnh nhân.

Sự thiếu hụt này tạo ra một cơ hội lớn cho những ai được trang bị kiến thức và kỹ năng phù hợp, đồng thời cũng là một lời cảnh báo rằng tấm bằng dược truyền thống có thể không còn đủ để đảm bảo một vị trí tốt trong tương lai.

4.2. Khám phá các con đường sự nghiệp rộng mở.

Ngành dược hiện đại cung cấp một phổ nghề nghiệp đa dạng, vượt xa hình ảnh truyền thống của dược sĩ đứng bán thuốc tại nhà thuốc. Dựa trên năng lực và sở thích cá nhân, các bạn trẻ có thể lựa chọn nhiều hướng đi chuyên sâu khác nhau.

4.2.1. Lĩnh vực Công nghiệp Dược (Sản xuất & Nghiên cứu):

Đây là lĩnh vực cốt lõi, nơi các loại thuốc được hình thành và sản xuất hàng loạt.

• Nghiên cứu và Phát triển (R&D): Vị trí này dành cho những người đam mê khoa học và sáng tạo, làm việc tại các viện nghiên cứu hoặc phòng R&D của các công ty dược. Công việc bao gồm nghiên cứu công thức, phát triển sản phẩm mới, cải tiến sản phẩm hiện có. Nó đòi hỏi chuyên môn rất sâu về bào chế, hóa dược, dược lý. Một hướng đi mới mẻ và đầy tiềm năng tại Việt Nam là Nghiên cứu viên tiến hành thử nghiệm lâm sàng (Clinical Research Associate - CRA), người chịu trách nhiệm giám sát và quản lý các thử nghiệm thuốc trên người.

• Sản xuất và Đảm bảo chất lượng (QA/QC): Đây là những vị trí làm việc trực tiếp tại các nhà máy, xí nghiệp dược phẩm. Công việc bao gồm vận hành dây chuyền, giám sát quy trình sản xuất, kiểm nghiệm nguyên liệu và thành phẩm để đảm bảo mỗi sản phẩm xuất xưởng đều đạt tiêu chuẩn chất lượng nghiêm ngặt (GMP, GLP). Đây là công việc đòi hỏi sự cẩn thận, chính xác và kiến thức chuyên môn vững vàng, không dành cho những người làm trái ngành.

4.2.2. Lĩnh vực Dược lâm sàng & Bệnh viện:

Đây là lĩnh vực đang phát triển rất nhanh, nơi dược sĩ tham gia trực tiếp vào quá trình chăm sóc bệnh nhân.

• Dược sĩ lâm sàng: Đây được xem là một trong những định hướng "hot" nhất hiện nay. Dược sĩ lâm sàng làm việc tại khoa Dược của các bệnh viện, trung tâm y tế, có vai trò tư vấn cho bác sĩ về việc lựa chọn thuốc, liều lượng, cách dùng tối ưu; theo dõi và xử lý các phản ứng có hại của thuốc; và tham gia xây dựng các phác đồ điều trị. Vị trí này đòi hỏi bằng dược sĩ đại học trở lên và kiến thức lâm sàng sâu rộng.

4.2.3. Lĩnh vực Quản lý & Kinh doanh:

Đây là lĩnh vực dành cho những người có khả năng giao tiếp, kinh doanh và quản lý tốt.

• Quản lý và Cung ứng thuốc: Các chuyên gia trong lĩnh vực này làm việc tại các cơ quan quản lý nhà nước (như Cục Quản lý Dược - Bộ Y tế), các công ty phân phối, các doanh nghiệp xuất nhập khẩu thuốc. Công việc của họ là đảm bảo chuỗi cung ứng thuốc hoạt động hiệu quả, hợp pháp và thông suốt từ nhà sản xuất đến người tiêu dùng.

• Trình dược viên (Medical Representative) và Marketing Dược: Trình dược viên là người giới thiệu các sản phẩm thuốc của công ty đến các bác sĩ, nhà thuốc. Đây là một công việc đầy áp lực về doanh số và đòi hỏi di chuyển nhiều, nhưng mang lại thu nhập hấp dẫn và cơ hội phát triển các kỹ năng mềm. Nhiều người bắt đầu sự nghiệp từ vị trí trình dược viên và sau đó thăng tiến lên các vị trí quản lý khu vực, giám đốc sản phẩm hoặc chuyển sang lĩnh vực marketing dược.

4.2.4. Lĩnh vực Dược liệu & Dược cổ truyền:

Với thế mạnh về đa dạng sinh học, đây vẫn là một lĩnh vực có nhiều tiềm năng tại Việt Nam.

• Các dược sĩ có thể làm việc tại các bệnh viện y học cổ truyền, các công ty sản xuất thuốc và thực phẩm chức năng từ dược liệu, hoặc các viện nghiên cứu dược liệu. Công việc bao gồm nghiên cứu, nuôi trồng, chiết xuất và bào chế các sản phẩm từ nguồn gốc thiên nhiên.

Sự phân hóa và chuyên môn hóa ngày càng sâu sắc trong ngành dược cho thấy thời kỳ "một tấm bằng dược làm được mọi việc" đã qua. Các xu hướng công nghệ cao, yêu cầu về chuẩn EU-GMP, và sự phát triển của dược lâm sàng đang tạo ra những yêu cầu rất khác biệt về kỹ năng cho từng vị trí.

Một dược sĩ R&D thuốc sinh học cần bộ kỹ năng về sinh học phân tử và miễn dịch học, hoàn toàn khác với một dược sĩ lâm sàng cần kiến thức sâu về bệnh học và tương tác thuốc, hay một chuyên gia pháp chế cần am tường luật pháp. Do đó, việc sinh viên và người đi làm định hướng chuyên sâu từ sớm, lựa chọn chuyên ngành phù hợp với năng lực và đam mê, không còn là hình thức mà đã trở thành yếu tố quyết định đến thành công của sự nghiệp.

Hơn nữa, một xu hướng tất yếu trong tương lai là sự trỗi dậy của các "nghề lai" (Hybrid Jobs). Ngành dược sẽ ngày càng cần những chuyên gia có kiến thức liên ngành. Ví dụ, việc ứng dụng AI trong R&D sẽ cần những người vừa hiểu về dược lý vừa có kỹ năng về khoa học dữ liệu.

Phát triển y học chính xác cần những chuyên gia am hiểu cả di truyền học và bào chế. Marketing cho các liệu pháp gen phức tạp đòi hỏi người làm phải có cả kỹ năng marketing lẫn kiến thức khoa học chuyên sâu để có thể đối thoại hiệu quả với giới chuyên môn. Những cá nhân có khả năng kết hợp kiến thức dược với công nghệ thông tin, tài chính, luật pháp hay marketing sẽ sở hữu lợi thế cạnh tranh vượt trội trên thị trường lao động tương lai.

Phần 5: Gia nhập sân chơi toàn cầu với các cường quốc dược phẩm nổi tiếng trên thế giới.

Để định vị chính xác tiềm năng và thách thức của Việt Nam, việc đặt ngành dược của chúng ta trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu là vô cùng cần thiết. Mỗi quốc gia hàng đầu đều có những thế mạnh, điểm yếu và chiến lược riêng, tạo nên một bức tranh đa dạng và đầy biến động. Phân tích 9 cường quốc dược phẩm sẽ cung cấp những bài học quý giá và một cái nhìn toàn cảnh về sân chơi quốc tế.

5.1. Hoa Kỳ (United States - US)

• Thực trạng và Dữ liệu: Hoa Kỳ tiếp tục là thị trường dược phẩm lớn nhất và có ảnh hưởng nhất thế giới. Sản lượng dược phẩm của nước này được dự báo sẽ tăng 2.4% trong năm 2025. Động lực tăng trưởng chính đến từ dân số già hóa, nhu cầu cao đối với các loại thuốc điều trị bệnh mãn tính, và sự bùng nổ của các loại thuốc mới như thuốc điều trị béo phì.

• Lợi thế Cạnh tranh Cốt lõi: Sức mạnh của Hoa Kỳ nằm ở hệ sinh thái đổi mới sáng tạo không đâu sánh bằng, được thúc đẩy bởi sự kết hợp giữa các trường đại học nghiên cứu hàng đầu, các công ty công nghệ sinh học năng động và một thị trường vốn đầu tư mạo hiểm khổng lồ. Quốc gia này đang dẫn đầu thế giới trong việc ứng dụng AI vào ngành dược, với dự báo đến năm 2025, 30% số thuốc mới sẽ được khám phá bằng công nghệ AI, giúp cắt giảm chi phí và thời gian phát triển từ 25-50% ở giai đoạn tiền lâm sàng.

• Thách thức chính: Thách thức lớn nhất đối với ngành dược Hoa Kỳ đến từ chính phủ. Đạo luật Giảm lạm phát (Inflation Reduction Act) cho phép chính phủ đàm phán trực tiếp giá thuốc, gây áp lực giảm giá mạnh mẽ lên các công ty dược phẩm, có khả năng ảnh hưởng đến lợi nhuận và nguồn vốn tái đầu tư cho R&D.

• Trọng tâm Chiến lược: Duy trì vị thế dẫn đầu về đổi mới sáng tạo, đẩy mạnh ứng dụng AI và y học chính xác, đồng thời tìm cách thích ứng với môi trường chính sách mới về giá thuốc.

5.2. Trung Quốc (China - CN)

• Thực trạng và Dữ liệu: Trung Quốc đã vươn lên thành thị trường dược phẩm lớn thứ hai thế giới và được dự báo sẽ duy trì tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) ấn tượng là 7.8% trong giai đoạn 2025-2030.

• Lợi thế Cạnh tranh Cốt lõi: Lợi thế của Trung Quốc không còn chỉ là chi phí thấp. Giờ đây, đó là tốc độ và quy mô. Các công ty Trung Quốc đã bổ sung hơn 4,100 loại thuốc mới vào danh mục R&D kể từ năm 2022, chiếm 31% tổng số toàn cầu, chỉ đứng sau Hoa Kỳ. Họ đặc biệt mạnh trong các lĩnh vực công nghệ mới nổi như kháng thể-thuốc liên hợp (ADC) và liệu pháp tế bào CAR-T, nơi hơn 50% các thử nghiệm lâm sàng có nguồn gốc từ Trung Quốc. Tốc độ khởi động và vận hành các thử nghiệm lâm sàng hiệu quả, cùng với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ chính sách "Made in China 2025", đã biến Trung Quốc thành một trung tâm R&D toàn cầu.

• Thách thức chính: Mặc dù có những bước tiến vượt bậc, Trung Quốc vẫn còn phụ thuộc vào một số công nghệ lõi và dược phẩm sinh học từ nước ngoài. Căng thẳng địa chính trị với Hoa Kỳ cũng là một rủi ro tiềm tàng, có thể ảnh hưởng đến hoạt động hợp tác và tiếp cận thị trường.

• Trọng tâm Chiến lược: Giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu, làm chủ các công nghệ cao, và chuyển đổi từ vai trò "công xưởng của thế giới" sang "nhà lãnh đạo công nghệ" trong ngành dược.

5.3. Đức (Germany - DE)

• Thực trạng và Dữ liệu: Đức là thị trường dược phẩm lớn nhất Châu Âu, với dự báo CAGR đạt 6.2% trong giai đoạn 2025-2030.

• Lợi thế Cạnh tranh Cốt lõi: Sức mạnh của Đức đến từ nền tảng vững chắc về kỹ thuật chính xác, công nghệ sinh học và một lực lượng lao động có tay nghề cao. Quốc gia này có một hệ thống chăm sóc sức khỏe toàn diện và cơ sở hạ tầng R&D mạnh mẽ, thu hút đáng kể vốn đầu tư mạo hiểm vào lĩnh vực công nghệ sinh học.

• Thách thức chính: Ngành dược Đức đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động có kỹ năng và chi phí vận hành ngày càng gia tăng.

• Trọng tâm Chiến lược: Đẩy mạnh số hóa toàn diện hệ thống y tế, với mục tiêu triển khai hồ sơ bệnh án điện tử quốc gia cho toàn dân vào năm 2025. Đồng thời, Đức tập trung vào việc ứng dụng AI để tối ưu hóa quy trình phê duyệt thuốc và củng cố vị thế là trung tâm sản xuất thuốc sinh học của châu lục.

5.4. Nhật Bản (Japan - JP)

• Thực trạng và Dữ liệu: Nhật Bản là một thị trường dược phẩm lớn và trưởng thành, nhưng tốc độ tăng trưởng tương đối chậm, dự kiến CAGR chỉ đạt 1.51% trong giai đoạn 2025-2030.

• Lợi thế Cạnh tranh Cốt lõi: Cấu trúc dân số siêu già tạo ra nhu cầu ổn định và lớn đối với các loại thuốc điều trị bệnh mãn tính. Nhật Bản sở hữu một hệ thống R&D và sản xuất dược phẩm có chất lượng rất cao.

• Thách thức chính: Ngành dược Nhật Bản đối mặt với ba thách thức lớn: (1) Tình trạng "drug lag" - sự chậm trễ trong việc phê duyệt các loại thuốc mới đã có mặt ở Mỹ và châu Âu ; (2) Áp lực giảm giá thuốc liên tục từ chính phủ thông qua các đợt rà soát giá định kỳ ; (3) Cuộc khủng hoảng về chất lượng và tuân thủ GMP tại các nhà máy sản xuất thuốc generic, gây ra tình trạng thiếu thuốc và làm xói mòn lòng tin.

• Trọng tâm Chiến lược: Chính phủ Nhật Bản đang tiến hành một cuộc cải cách quy định sâu rộng thông qua "Luật PMD sửa đổi 2025". Trọng tâm là tăng tốc quy trình phê duyệt thuốc mới, hỗ trợ phát triển thuốc dành cho trẻ em, đảm bảo nguồn cung ổn định và thúc đẩy các mô hình thử nghiệm lâm sàng phi tập trung (Decentralized Clinical Trials - DCT) để nâng cao hiệu quả.

5.5. Ấn Độ (India - IN)

• Thực trạng và Dữ liệu: Ngành dược Ấn Độ được dự báo sẽ tăng trưởng mạnh mẽ 5.9% trong năm 2025. Mức tăng lương cho nhân viên ngành dược tại đây cũng được dự báo ở mức 9.6% trong năm 2025, cao hơn đáng kể so với mức trung bình của các ngành khác, cho thấy sức nóng của ngành.

• Lợi thế Cạnh tranh Cốt lõi: Ấn Độ được mệnh danh là "nhà thuốc của thế giới" nhờ năng lực sản xuất thuốc generic và hoạt chất dược phẩm (API) với quy mô khổng lồ và chi phí cực kỳ cạnh tranh. Nguồn nhân lực dồi dào là một lợi thế lớn khác.

• Thách thức chính: Vấn đề lớn nhất và dai dẳng của Ấn Độ là tiêu chuẩn chất lượng. Các vụ việc liên quan đến thuốc nhiễm bẩn hoặc không đạt chuẩn đã khiến các cơ quan quản lý quốc tế, đặc biệt là FDA của Hoa Kỳ, phải tăng cường kiểm tra các nhà máy tại đây. Ngoài ra, ngành công nghiệp dược Ấn Độ cũng phụ thuộc lớn vào nguồn cung API từ Trung Quốc cho chính hoạt động sản xuất của mình.

• Trọng tâm Chiến lược: Giảm sự phụ thuộc vào API nhập khẩu từ Trung Quốc thông qua các chính sách khuyến khích sản xuất trong nước, và quan trọng hơn cả là nâng cao, chuẩn hóa các tiêu chuẩn chất lượng để duy trì uy tín và vị thế là nhà xuất khẩu dược phẩm hàng đầu thế giới.

5.6. Pháp (France - FR)

• Thực trạng và Dữ liệu: Pháp là một thị trường dược phẩm lớn của châu Âu, nhưng đang đối mặt với các chính sách thắt chặt chi tiêu công và các biện pháp kiểm soát chi phí dược phẩm ngày càng gắt gao.

• Lợi thế Cạnh tranh Cốt lõi: Pháp có một di sản R&D mạnh mẽ với các tập đoàn dược phẩm toàn cầu như Sanofi. Quốc gia này cũng có thế mạnh về các công nghệ nền tảng như Trí tuệ nhân tạo và Công nghệ lượng tử, được xếp hạng cao trong khu vực châu Âu.

• Thách thức chính: Giới phân tích quốc tế đánh giá rằng Pháp đang dần "mất đi vị thế trong cuộc đua đổi mới sáng tạo quốc tế", đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ sinh học. Một trong những nguyên nhân chính là sự thiếu liên kết và hợp tác hiệu quả giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và khu vực công nghiệp.

• Trọng tâm Chiến lược: Thông qua kế hoạch "France 2030" với ngân sách 54 tỷ euro, chính phủ Pháp đang nỗ lực để bắt kịp các công nghệ quan trọng, thúc đẩy sản xuất dược phẩm trong nước, và tăng cường ứng dụng AI trong hệ thống y tế để nâng cao hiệu quả.

5.7. Nga (Russia - RU)

• Thực trạng và Dữ liệu: Do ảnh hưởng từ các lệnh trừng phạt và căng thẳng địa chính trị, thị trường dược phẩm Nga đang ở trong một bối cảnh rất đặc thù. Thị trường vẫn ghi nhận mức tăng trưởng 10% tính theo đồng nội tệ trong năm 2024, nhưng chủ yếu do lạm phát.

• Lợi thế Cạnh tranh Cốt lõi: Quy mô thị trường nội địa lớn là lợi thế chính.

• Thách thức chính: Thách thức lớn nhất là sự gián đoạn chuỗi cung ứng, dẫn đến thiếu hụt các loại thuốc và thiết bị y tế công nghệ cao nhập khẩu. Hầu hết các tập đoàn dược phẩm lớn của phương Tây đã ngừng các hoạt động đầu tư mới, các dự án R&D và thử nghiệm lâm sàng tại Nga.

• Trọng tâm Chiến lược: Chính phủ Nga đang dồn toàn lực thực hiện chiến lược "Pharma-2030", với mục tiêu cốt lõi là thay thế hàng nhập khẩu và đạt được sự tự chủ tối đa trong sản xuất, đặc biệt là đối với các hoạt chất (API) và các loại thuốc nằm trong danh mục thiết yếu.

5.8. Ý (Italy - IT)

• Thực trạng và Dữ liệu: Ý là một trong những thị trường dược phẩm hàng đầu thế giới và là một cường quốc sản xuất dược phẩm tại châu Âu. Thị trường được dự báo sẽ tăng trưởng với CAGR 3.51% trong giai đoạn 2025-2030.

• Lợi thế Cạnh tranh Cốt lõi: Ý sở hữu năng lực sản xuất dược phẩm rất mạnh, là nơi đặt nhà máy của nhiều tập đoàn đa quốc gia. Bên cạnh đó, nước này có một hệ sinh thái R&D năng động, được thúc đẩy bởi sự hợp tác chặt chẽ giữa khu vực công và tư. Đáng chú ý, Ý đóng góp tới 18% tổng số các thử nghiệm lâm sàng được thực hiện tại Liên minh châu Âu, cho thấy năng lực nghiên cứu vượt trội.

• Thách thức chính: Tương tự các nước châu Âu khác, ngành dược Ý cũng chịu áp lực từ các quy định nghiêm ngặt về giá thuốc và quy trình phê duyệt kéo dài.

• Trọng tâm Chiến lược: Đẩy mạnh phát triển y tế số và telemedicine, thúc đẩy việc sử dụng thuốc generic để tiết kiệm chi phí cho hệ thống y tế, và tập trung đầu tư vào các lĩnh vực có giá trị cao như công nghệ sinh học và y học cá nhân hóa.

5.9. Canada (Canada - CA)

• Thực trạng và Dữ liệu: Thị trường dược phẩm Canada được dự báo sẽ có tốc độ tăng trưởng rất tốt, với CAGR đạt 7.0% trong giai đoạn 2025-2030.

• Lợi thế Cạnh tranh Cốt lõi: Nhu cầu cao và ngày càng tăng đối với các loại thuốc điều trị bệnh mãn tính, đặc biệt là ung thư và tim mạch, là động lực chính của thị trường. Chính phủ Canada cũng đang đầu tư mạnh mẽ vào việc xây dựng năng lực R&D và sản xuất thuốc trong nước thông qua các sáng kiến như "Canadian Critical Drug Initiative".

• Thách thức chính: Chi phí điều trị bằng các loại thuốc mới, đặc biệt là thuốc sinh học và thuốc cho các bệnh hiếm, là rất cao, tạo ra gánh nặng lớn cho hệ thống y tế và bệnh nhân.

• Trọng tâm Chiến lược: Thu hút các thử nghiệm lâm sàng quốc tế, đẩy nhanh việc tiếp cận các liệu pháp điều trị tiên tiến, và xây dựng một hệ sinh thái vững chắc cho các loại thuốc chuyên khoa và thuốc sinh học.

Trong thế giới đang chuyển mình mạnh mẽ bởi công nghệ và tri thức, một hệ sinh thái đổi mới toàn cầu đang được định hình bởi các vai trò ngày càng chuyên biệt.

Trước hết, câu chuyện toàn cầu được thống trị bởi hai thái cực đối lập. Hoa Kỳ tiếp tục giữ vị thế là động cơ đổi mới sáng tạo và trung tâm vốn đầu tư mạo hiểm của thế giới, nơi các ý tưởng táo bạo được nuôi dưỡng và thương mại hóa với tốc độ chóng mặt. Trong khi đó, ở phía đối trọng, Trung Quốc đang chuyển mình vũ bão từ hình ảnh "công xưởng của thế giới" sang một trung tâm R&D toàn cầu, với tham vọng dẫn đầu trong các lĩnh vực chiến lược như AI, viễn thông và năng lượng mới.

Tại châu Âu, bức tranh cũng không kém phần sôi động, được định hình bởi ba trụ cột công nghiệp với những thế mạnh riêng. Đức nổi bật như trái tim của công nghệ sinh học và kỹ thuật chính xác, kết hợp giữa truyền thống kỹ nghệ và tinh thần đổi mới. Bên cạnh đó, Pháp, với di sản R&D lâu đời, lại đang đối mặt với những thách thức trong việc duy trì tốc độ trong cuộc đua công nghệ cao. Và bổ sung vào bức tranh này là Ý, một cường quốc sản xuất và R&D thầm lặng, với thế mạnh trong thiết kế công nghiệp, dược phẩm và công nghệ thực phẩm.

Ngoài các cường quốc truyền thống, một nhóm các quốc gia khác lại khẳng định vị thế bằng con đường chuyên biệt hóa sâu sắc. Ấn Độ được mệnh danh là "nhà thuốc của thế giới", nhưng đang bước vào cuộc chiến về chất lượng và tiêu chuẩn toàn cầu, nhằm nâng cao giá trị chuỗi cung ứng. Song song đó, Nhật Bản, với thị trường trưởng thành, lại dẫn đầu cuộc cách mạng trong quản lý và tối ưu hóa quy trình, đặc biệt trong lĩnh vực robot và chăm sóc sức khỏe. Hoàn thiện nhóm này là Canada, quốc gia đang nổi lên như một điểm nóng của thuốc chuyên khoa và liệu pháp mới, đặc biệt trong các lĩnh vực như miễn dịch học và ung thư học.

Cuối cùng, đứng riêng một góc trong bối cảnh này là Nga, với chiến lược đổi mới được định hình sâu sắc bởi yếu tố địa chính trị. Mục tiêu tự chủ công nghệ được đặt lên hàng đầu, tập trung vào các lĩnh vực cốt lõi như quốc phòng, năng lượng và AI để đảm bảo an ninh quốc gia.

Dựa trên Chỉ số Quyền lực Toàn cầu (Global Power Index - GPCI) năm 2025 của Global Firepower - một bảng xếp hạng tổng hợp sức mạnh kinh tế, nghiên cứu và phát triển, giao lưu văn hóa, khả năng sinh sống, môi trường và khả năng tiếp cận, theo Viện Nghiên cứu Mori. Tôi sẽ cung cấp một cái nhìn tổng hợp và dễ so sánh, các thông tin trên được tóm tắt trong bảng dưới đây.

Kiến tạo tương lai cho Ngành dược Việt Nam.

Bản phân tích toàn cảnh đã vẽ nên một bức tranh đa chiều về ngành công nghệ dược phẩm, một lĩnh vực đang ở tâm điểm của cuộc cách mạng y tế toàn cầu. Sự trỗi dậy không thể đảo ngược của công nghệ sinh dược và trí tuệ nhân tạo không chỉ là một xu hướng, mà là một sự tái định nghĩa cơ bản về cách chúng ta nghiên cứu, sản xuất và cung cấp các giải pháp trị liệu. Trong dòng chảy mạnh mẽ đó, ngành dược Việt Nam đang đứng trước một cơ hội lịch sử để bứt phá, nhưng cũng đối mặt với những thách thức cố hữu đòi hỏi những giải pháp mang tính chiến lược và quyết tâm cao độ.

Bức tranh của Việt Nam là sự đối lập giữa một bên là tiềm năng to lớn với thị trường tăng trưởng nhanh, dân số vàng, sự ủng hộ mạnh mẽ từ chính sách của Chính phủ, và một bên là những điểm yếu chí mạng: sự phụ thuộc nặng nề vào nguyên liệu nhập khẩu, năng lực sản xuất chủ yếu tập trung vào các sản phẩm giá trị thấp, và một khoảng trống mênh mông về nguồn nhân lực chất lượng cao. Tuy nhiên, những nỗ lực chuyển mình của các doanh nghiệp hàng đầu thông qua việc đầu tư vào các nhà máy chuẩn quốc tế và các dự án công nghệ sinh học tiên phong đã cho thấy một khát vọng vươn tầm mạnh mẽ.

Để hiện thực hóa các mục tiêu tham vọng trong "Chiến lược quốc gia phát triển ngành Dược Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045", việc xác định và tập trung giải quyết các "điểm nghẽn" cốt lõi là yêu cầu cấp thiết. Phân tích cho thấy có hai trụ cột chiến lược cần được ưu tiên hàng đầu:

1. Đầu tư vào R&D và công nghệ cao để thoát khỏi bẫy gia công giá rẻ: Việt Nam không thể mãi dựa vào lợi thế chi phí thấp hay gia công các sản phẩm đơn giản. Con đường duy nhất để nâng cao giá trị và năng lực cạnh tranh là phải làm chủ được công nghệ, đặc biệt là công nghệ sinh dược. Điều này đòi hỏi các chính sách khuyến khích đầu tư vào R&D phải thực chất hơn, đi kèm với việc xây dựng các trung tâm nghiên cứu mạnh, có khả năng kết nối và chuyển giao công nghệ hiệu quả cho doanh nghiệp.

2. Cải cách toàn diện hệ thống đào tạo để phát triển nguồn nhân lực: Máy móc và nhà xưởng có thể xây dựng trong vài năm, nhưng một thế hệ các nhà khoa học, kỹ sư và dược sĩ lâm sàng có trình độ quốc tế cần hàng thập kỷ để đào tạo. Đây là thách thức lớn nhất và mang tính quyết định nhất. Cần có một cuộc cách mạng trong giáo dục đại học và sau đại học ngành dược, cập nhật chương trình giảng dạy để bắt kịp với các công nghệ mới như tin-sinh học, liệu pháp gen, AI, đồng thời tăng cường các chương trình hợp tác đào tạo với các quốc gia tiên tiến và gắn kết chặt chẽ với nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp.

Tương lai của ngành dược Việt Nam không nằm ở nỗ lực đơn lẻ của bất kỳ bên nào. Nó đòi hỏi một sự cộng hưởng và hợp tác chặt chẽ, một liên minh chiến lược giữa ba nhà: Nhà nước với vai trò kiến tạo thể chế, chính sách ưu đãi đột phá và một môi trường kinh doanh minh bạch; Doanh nghiệp với vai trò là chủ thể đầu tư, chấp nhận rủi ro để theo đuổi công nghệ cao và đổi mới sáng tạo; và các Viện - Trường với sứ mệnh đào tạo và cung cấp nguồn nhân lực tinh hoa, có khả năng làm chủ và dẫn dắt công nghệ.

Chỉ khi ba trụ cột này cùng chung một tầm nhìn và hành động quyết liệt, Việt Nam mới có thể thực hiện được bước nhảy vọt, không chỉ đảm bảo an ninh y tế và tự chủ về thuốc cho người dân, mà còn từng bước khẳng định vị thế, trở thành một mắt xích có giá trị và được tôn trọng trong chuỗi cung ứng dược phẩm toàn cầu.

---

Bài viết liên quan

1. Cuộc cách mạng xanh trong giao thông: Việt Nam đang ở đâu trên bản đồ thế giới?
2. Lộ trình nào để khoa học công nghệ trở thành động lực phát triển của Việt Nam?
3. Năng lượng hạt nhân: Giải pháp cho tương lai hay mối đe dọa tiềm ẩn?
4. Công nghệ sinh học có thể cải thiện môi trường nông nghiệp bị ảnh hưởng bởi thuốc trừ sâu không?
5. Công nghệ tàng hình đã thay đổi cán cân quân sự toàn cầu như thế nào?
6. Lựa chọn xăng E10 hay RON 95: Bài toán nào khó giải hơn, kinh tế hay môi trường?
7. Công nghệ sinh học sẽ giúp Việt Nam khẳng định vị thế trên trường quốc tế ra sao?
8. Kỷ nguyên số đòi hỏi ngành Bưu chính Viễn thông phải có chiến lược phát triển như thế nào?