Giao tiếp là vấn đề phức tạp. Có nhiều hướng nghiên cứu về vấn đề giao tiếp, gắn với rất nhiều quan điểm về giao tiếp.
Ở đây có thể điểm qua một số quan điểm cơ bản về giao tiếp. Theo quan điểm của các nhà Tâm lý học xã hội thì giao tiếp thường được xem là quá trình thông tin bao gồm việc thực hiện và duy trì sự liên hệ giữa các cá nhân với nhau.
Nhà Tâm lý học xã hội Mỹ C.E. Osgood cho rằng giao tiếp bao gồm các hành động riêng rẽ mà thực chất là chuyển giao thông tin và tiếp nhận thông tin. Ông cho rằng giao tiếp là một quá trình gồm hai mặt: liên lạc và ảnh hưởng lẫn nhau, tác động qua lại lẫn nhau.
Nhà Tâm lý học xã hội người Anh M. Argule lại mô tả giao tiếp như quá trình ảnh hưởng lẫn nhau qua các hình thức tiếp xúc khác nhau. Giao tiếp thông tin được biểu hiện bằng lời hay bằng các hình thức phi ngôn ngữ từ nhiều người đến một người giống như việc tiếp xúc thân thể của con người trong quá trình tác động qua lại về mặt vật lý và chuyển dịch không gian.
Nhà Tâm lý học xã hội Mỹ T. Sibutanhi nghiên cứu khái niệm liên lạc như là hoạt động đảm bảo cho sự giúp đỡ lẫn nhau, phối hợp hành động và thích ứng hành vi của các cá thể tham gia quá trình giao tiếp. Ông cho rằng “Liên lạc trước hết là phương pháp hoạt động làm giản đơn hóa sự thích ứng hành vi lẫn nhau của con người. Những cử chỉ và âm điệu khác nhau trở thành liên lạc, khi con người sử dụng vào các tình thế tác động qua lại”.
Nhìn chung, các quan niệm về giao tiếp từ góc độ Tâm lý học xã hội cho thấy giao tiếp thực hiện sự liên lạc giữa con người trong xã hội và tồn tại trong xã hội như một hiện tượng đặc thù. Trong mối liên hệ về giao tiếp, con người sẽ tác động lẫn nhau và mang đến những hiệu ứng nhất định với nhau cũng như ảnh hưởng đến các tình huống trong xã hội. Đây là luận điểm có thể xem xét vì giao tiếp được thực hiện bởi con người và tồn tại trong xã hội loài người.
Các nhà Tâm lý học Liên Xô (cũ) cũng quan tâm nghiên cứu đến vấn đề giao tiếp trên nhiều khía cạnh. Dưới đây, có thể điểm qua một số quan điểm:
Đề cập giao tiếp ở góc độ tiếp cận nhận thức, L.X. Vưgotxki cho rằng giao tiếp là quá trình chuyển giao tư duy và cảm xúc. Còn K.K. Platonov cho rằng: “Giao tiếp là những mối liên hệ cỏ ý thức của con người trong cộng đồng loài người”.
Xem xét giao tiếp là sự thể hiện mối quan hệ giữa con người với con người hay giữa nhân cách này với cách khác trong mối quan hệ liên nhân cách, B.Ph. Lomov cho rằng: “Giao tiếp là mối quan hệ tác động qua lại giữa con người với tư cách chủ thể”.
Dưới góc độ nhân cách, V.N. Miaxisev cho rằng: “Giao tiếp là một quá trình quan hệ tác động qua lại lẫn nhau giữa các nhân cách cụ thể”. Trong khi đó, theo tác giả Ia.L. Kolinsky thì: “Giao tiếp là sự tác động qua lại có đối tượng và thông tin giữa con người với con người, trong đó những quan hệ nhân cách được thực hiện, bộc lộ và hình thành”.
Ở góc độ tiếp cận về chức năng giao tiếp, theo B. Paragon thì: “Giao tiếp là quá trình quan hệ tác động giữa các cá thể, là quá trình thông tin quan hệ giữa con người với con ngu ui, là quá trình hiểu biết lẫn nhau, ảnh hưởng lẫn nhau và trao đổi xúc cảm lẫn nhau”.
Ở góc độ xem xét giao tiếp là một dạng hoạt động, định nghĩa của A.N. Leonchiev đã chỉ ra: “Giao tiếp là một hệ thống những quá trình có mục đích và động cơ trong hoạt động tập thể, thực hiện các quan hệ xã hội và nhân cách, các quan hệ tâm lý và sử dụng những phương tiện đặc thù, mà trước hết là ngôn ngữ”.
Trong khi đó, tác giả L.p. Bueva khẳng định: “Giao tiếp không chỉ là một quá trình tinh thần mà còn là quá trình vật chất, quá trình xã hội, trong đó diễn ra sự trao đổi hoạt động, kinh nghiệm, sản phẩm của hoạt động”.
Tiếp cận ở khía cạnh hệ thống, Georgen Thines cho rằng: “Giao tiếp là sự truyền đạt thông tin, qua đó các trạng thái của hệ thống phát thông tin phát huy ảnh hưởng tới trạng thái của hệ nhận thông tin”.
Tác giả David K. Berlo (1960) định nghĩa về giao tiếp từ sự tham gia của ý thức và các mối quan hệ của con người như sau: “Giao tiếp của con người là một quá trình có chủ định hay không có chủ định, có ý thức hay không cỏ ý thức mà trong đó các cảm xúc và tư tưởng được diễn đạt trong các thông điệp bằng ngôn ngữ hoặc phi ngôn ngữ. Giao tiếp của con người diễn ra ở các mức độ: trong con người, giữa con người với con người và công cộng. Giao tiếp của con người là một quá trình năng động, bất thuận nghịch, tác động qua lại và có tính chất ngữ cảnh”.
Có thể nói các định nghĩa trên về giao tiếp phản ánh một cách đa chiều những vấn đề chung nhất về giao tiếp. Cụ thể như từ tính chủ thể của con người trong giao tiếp, mục đích của giao tiếp, các mối quan hệ trong giao tiếp, mức độ giao tiếp, phương tiện giao tiếp, các điều kiện của giao tiếp hiệu quả… Tuy vậy, một số nội dung sau đều được phản ánh mang tính nhất quán tương đối giữa các định nghĩa khác nhau đã đề cập:
– Giao tiếp chỉ có ở con người và đó là đặc trưng của hoạt động con người.
– Giao tiếp mang tính chủ thể cao vì giao tiếp phụ thuộc vào từng con người, nhóm người.
– Giao tiếp tồn tại và thực hiện những mối quan hệ đa dạng, khác nhau trong cuộc sống.
– Mức độ giao tiếp sẽ khác nhau ở những mối quan hệ khác nhau, ở những tình huống khác nhau.
– Khi giao tiếp, sẽ cần thiết sử dụng các phương tiện giao tiếp theo nhu cầu, thói quen và sự mong đợi của mình, của người khác.
– Giao tiếp phụ thuộc nhất định vào những điều kiện xung quanh cũng như những điều kiện tâm lý – xã hội…
Riêng ở Việt Nam, vấn đề giao tiếp mới được nghiên cứu từ những năm 1970 – 1980 và cũng có khá nhiều khái niệm về giao tiếp được xác lập.
Định nghĩa về giao tiếp, tác giả Phạm Minh Hạc cho rằng: “Giao tiếp là hoạt động xác lập và vận hành các quan hệ người – người để hiện thực hóa các quan hệ xã hội giữa người ta với nhau”.
Còn tác giả Nguyễn Khắc Viện cho rằng: “Giao tiếp là sự trao đổi giữa người và người thông qua ngôn ngữ nói, viết, cử chi. Ngày nay từ này hàm ngụ sự trao đổi ấy thông qua một bộ giải mã, người phát tin mã hóa một số tín hiệu, người tiếp nhận giải mã, một bên truyền một ý nghĩa nhất định để bên kia hiểu được”.
Theo tác giả Nguyễn Thạc, Hoàng Anh trong các giáo trình về Giao tiếp, Tâm lý học giao tiếp, Giao tiếp sư phạm thì quan niệm: “Giao tiếp là hình thức đặc biệt cho mối quan hệ giữa con người với con người mà qua đó nảy sinh sự tiếp xúc tâm lý và được biểu hiện ở các quá trình thông tin, hiểu biết, rung cảm, ảnh hưởng và tác động qua lại lẫn nhau”.
Trong khi đó, tác giả Diệp Quang Ban và Đinh Trọng Lạc quan niệm: “Giao tiếp là sự tiếp xúc với nhau giữa cá thể này với cá thể khác trong cộng đồng xã hội”. Hai tác giả mờ rộng hơn khái niệm giao tiếp khi cho rằng: “Loài động vật cũng có thể làm thành những xã hội vì chúng sống có giao tiếp với nhau như xã hội loài ong, xã hội loài kiến”. Đây là cách nhìn về giao tiếp mở và mang tính hiện đại dù có thể đặc trưng mang tính thuần nhất về giao tiếp không được đảm bảo.
Tác giả Nguyễn Hữu Nghĩa đưa ra khái niệm giao tiếp là mối liên hệ và quan hệ giữa người và người trong các nhóm và các tập thể xã hội nhờ đó con người mới có thể thực hiện các hoạt động của mình nhằm cải biến hiện thực khách quan xung quanh hoặc chính bản thân.
Còn với tác giả Nguyễn Ngọc Bích thì: “Giao tiếp là sự tiếp xúc giữa hai hay nhiều người thông qua phương tiện ngôn ngữ nhằm trao đổi thông tin, tình cảm, hiểu biết, tác động qua lại và điều chỉnh lẫn nhau”.
Tác giả Trần Trọng Thủy thì quan niệm: “Giao tiếp của con người là một quá trình chủ đích hay không có chủ đích, có ý thức hay không có ý thức mà trong đó các cảm xúc và tư tường được diễn đạt trong các thông điệp bằng ngôn ngữ hoặc phi ngôn ngữ”.
Với tác giả Trần Hiệp: “Giao tiếp là một trong những dạng thức cơ bản của hoạt động của con người. Nó làm tăng cường hay giảm bớt khả năng thích ứng hành vi lẫn nhau trong quá trình tác động qua lại”.
Tác giả Nguyễn Quang uẩn khẳng định: “Giao tiếp là sự tiếp xúc tâm lý giữa người và người, thông qua đó con người trao đổi với nhau về thông tin, về cảm xúc, tri giác lẫn nhau, ảnh hưởng tác động qua lại với nhau. Hay nói cách khác, giao tiếp xác lập và vận hành các quan hệ người – người, hiện thực hóa các quan hệ xã hội giữa chủ thể này với chủ thể khác.
Tác giả Vũ Dũng cho rằng: “Giao tiếp là quá trình hình thành và phát triển sự tiếp xúc giữa người với người được phát sinh từ nhu cầu trong hoạt động chung, bao gồm sự trao đổi thông tin, xây dựng chiến lược tương tác thống nhất tri giác và tìm hiểu người khác”, hay “Giao tiếp là sự tác động tương hỗ của các chủ thể phát sinh từ nhu cầu hoạt động chung được thực hiện bằng những công cụ quen thuộc và hướng đến những thay đổi có ý nghĩa trong trạng thái, hành vi và cấu trúc ý – cá nhân của đối tác”.
Theo tác giả Nguyễn Văn Đồng: “Giao tiếp là tiếp xúc tâm lý có tính đa chiều và đồng chủ thể giữa người với người được quy định bởi các yếu tố văn hóa, xã hội và đặc trưng tâm lý cá nhân. Giao tiếp có chức năng thỏa mãn các nhu cầu vật chất và tinh thần của con người, trao đổi thông tin, cảm xúc định hướng và điều chỉnh nhận thức, hành vi của bản thân và của nhau, tri giác lẫn nhau, tạo dựng quan hệ với nhau và tác động qua lại lẫn nhau.
Dưới góc độ quản lý, giao tiếp quản lý là sự thiết lập nên những mối quan hệ hai chiều lẫn nhau về mặt tâm lý giữa chủ thể quản lý với các chủ thể được quản lý nhằm giải quyết hợp lý được những nhiệm vụ giao tiếp quản lý, làm cơ sở cho việc thực thi có hiệu quả những nhiệm vụ quản lý xác định.
Trong quản trị và kinh doanh, giao tiếp được hiểu là hoạt động xác lập và vận hành các quan hệ giữa người và người, hoặc giữa người và các yếu tố xã hội nhằm thỏa mãn những nhu cầu nhất định. Nói cách khác, giao tiếp thực hiện chức năng thiết lập quan hệ, thể hiện những nhu cầu và sự đáp ứng nhu cầu trong sự tương tác, hướng đến sự thỏa mãn nhu câu từ hai phía và tạo ra sự hài lòng, sự mong đợi khi mục đích xác lập được giải quyết.
Qua các khái niệm trên, có thể thấy rằng giao tiếp là quá trình tác động qua lại, trao đổi thông tin, ảnh hưởng lẫn nhau, nhận biết lẫn nhau giữa hai chủ thể giao tiếp. Giao tiếp thường tham gia vào hoạt động thực tiễn của con người như lao động, học tập, vui chơi… bảo đảm cho sự tác động, tham gia vào quá trình thực hiện và kiểm tra hoạt động của con người.
Đó là một quá trình thiết lập mối quan hệ đa chiều giữa một người với một người hoặc với nhiều người xung quanh, liên quan đến sự truyền đạt thông điệp và sự đáp ứng với sự truyền đạt ấy, là quá trình con người phát và nhận thông tin, suy nghĩ, có ý kiến và thái độ để có được sự thông cảm và hành động tiến tới việc chia sẻ qua đó thông điệp đáp ứng được xuất hiện.
Giao tiếp là quá trình nói, nghe và trả lời để con người có thể hiểu và phản ứng với nhau trải qua nhiều mức độ, từ thấp đến cao, từ sự e dè bề ngoài đến việc bộc lộ những tình cảm sâu kín bên trong, từ sự thiết lập quan hệ ban đầu đến việc xây dựng mối quan hệ mang tính bền chặt và thân tình.
Do vậy quan hệ người – người được xác lập, vận hành và thể hiện trong giao tiếp, về phương diện nhận thức, giao tiếp là một quá trình con người ý thức được mục đích, nội dung và những phương tiện cần thiết để đạt kết quả khi tiếp xúc với người khác.
Từ cơ sở đó, giao tiếp tiếp tục diễn ra dưới dạng trao đổi thông tin, tư tưởng, tình cảm, thế giới quan, nhu cầu… của các chủ thể tham gia vào quá trình giao tiếp. Nói cách khác, con người gởi trao tình cảm – thái độ của mình thông qua mối quan hệ giao tiếp, ở những tình huống giao tiếp khác nhau. Qua đó, mỗi cá nhân tự hoàn thiện mình và hòa nhập vào xã hội trong quá trình giao tiếp.
Giao-tiếp là một biểu hiện của quan hệ xã hội, mang tính xã hội. Các quan hệ xã hội được thực hiện trong giao tiếp giữa người với người với nội dung xã hội cụ thể và thực hiện trong hoàn cảnh xã hội nhất định. Trên nền tảng này, tính chất xã hội được thể hiện qua việc kết nối các thành viên trong xã hội với nhau trong mối quan hệ giao tiếp được thực thi.
Như vậy, giao tiếp là quá trình hình thành và phát triển sự tiếp xúc giữa người với người được phát sinh từ nhu cầu trong hoạt động chung, bao gồm sự trao đổi thông tin, xây dựng chiến lược tương tác thống nhất tri giác và tìm hiểu người khác nhằm đạt được một mục đích nào đó. Nói cách khác, giao tiếp là hoạt động xác lập và vận hành các mối quan hệ xã hội giữa người và người nhằm thỏa mãn những nhu cầu nhất định và nhằm đạt được mục đích nào đó.
Tác giả: Huỳnh Văn Sơn
Tài liệu tham khảo:
[1] Alice Carter, Definition of Communication, ENLibs
Bạn đang xem bài viết:
Định nghĩa về giao tiếp là gì?
Link https://vnlibs.com/giao-tiep/dinh-nghia-ve-giao-tiep-la-gi.html
